احمد بن ابراهیم قیسی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن ابراهیم قیسی (م.
۳۳۹ق)، محدث، شاعر و لغوی
قرن چهارم هجری قمری که در
بصره می‌زیست.
وی مردی بدوی، ژنده‌پوش و
لاابالی بود و پیوسته جامه‌ای چرکین و وصله‌دار بر تن می‌کرد.
رفتار ناشایست و صفات نکوهیده وی به ویژه در محافل بزرگان موجب شد برخی از شاعران هم روزگارش از جمله
ابن لنکک و
ابوعثمان خالدی او را مایه اصلی
هجویات خود قرار دهند.
ابوریاش احمد بن ابراهیم قیسی یمامی شیبانی،
سیوطی نام وی را به اشتباه ابراهیم بن احمد ثبت کرده است.
ابوریاش در بادیه یمامه به دنیا آمد. آنگاه به بصره رفت و به تحصیل
علم و
ادب پرداخت.
به گفته
تنوخی، وی نخست
سپاهی بود؛ ولی پس از چندی، سپاهی گری را کنار گذاشت و به آموختن علم و سرودن
شعر و
روایت پرداخت
و چنان شد که در نیمه نخست سده چهارم در شمار ادیبان بصره درآمد.
گستره دانش ابوریاش در اخبار و انساب و ایام عرب و نیز اشعار جاهلی، بسیار ستوده شده است. فصاحت و توجه خاصش به ادبیات را نیز ستوده‌اند.
ابوریاش مردی بدوی، ژنده‌پوش و
لاابالی بود و پیوسته جامه‌ای چرکین و وصله‌دار بر تن می‌کرد.
رفتار ناشایست و صفات نکوهیده وی به ویژه در محافل بزرگان موجب شد برخی از شاعران هم روزگارش از جمله ابن لنکک و ابوعثمان خالدی او را مایه اصلی هجویات خود قرار دهند.
با این حال به سبب دانش وی، بسیاری از دولتمردان آن روز همچون
ابومحمد مهلبی وزیر
معزالدوله،
ابومحمد مافروخی والی بصره و
ابویوسف یزیدی او را عزیز می‌داشتند و پذیرای او در مجالس خود می‌شدند.
از حافظه‌ای نیرومند برخوردار بود و به قولی پنج هزار ورق لغت و بیست هزار بیت شعر از حفظ داشت؛
چنان که نقل کرده‌اند در ملاقات‌ها و مناظراتی که در بصره با ابومحمد مافروخی داشت، چه بسیار که مغلوب وی می‌شد و مافروخی در ذکر اشعار جاهلی بر او برتری می‌یافت.
ابوریاش در شعردانی هماورد مافروخی نبود و در هجوسرایی توان مقابله با ابن لنکک نداشت؛ ولی بی گمان در زمینه لغت بر آنان برتر داشت.
ثمره دوستی او با مافروخی، آن بود که وی سرانجام دریافت عوارض و
مالیات کشتی‌ها در آبادان را به دست آورد. این امر بار دیگر رقیب وی ابن لنکک را بر آن داشت تا در هجویه‌ای به بدگویی او زبان بگشاید.
وی به ابونواس و ابوتمام کینه‌ای سخت داشت و معتقد بود آن دو، شعر را به فساد کشیده‌اند.
ابوریاش در بصره شاگردانی نیز داشته که یکی از آنان تنوخی بود که از جوانی نزد او به آموختن علم پرداخته
و دیگری
ابوعبدالله حسین بن علی تمری، از دوستان وی بود که از او روایت کرده است.
ابوریاش شرح کتاب هاشمیات کمیت و الحماسه الریاشیه از ابوریاش است.
وی در سال ۳۳۹
و به قولی
۳۴۹ هجری از دنیا رفت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد قیسی»، ج۲، ص۱۱۴.
