احمد افندی جاهدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جاهدی احمد افندی،
صوفی و
شاعر اوایل قرن یازدهم، بنیانگذار شاخه
جاهدیه از
طریقت خلوتی ـ عشاقی بود.
وی در
اَدِرنه به دنیا آمد. از زندگی اش آگاهی چندانی در دست نیست. نام او احمد و تخلصش جاهدی بود. وی پس از
یونس اَمْرِه (شاعر و عارف تُرک قرن نهم) دومین
شاعر مردمی
ترکیه به شمار می‌آید. از کتاب النّصیحه او چنین بر می‌آید که از خاندانی اهل
روم ایلی بوده و پدرش محمد نام داشته است.
گزارش منابع درباره او، پس از انتسابش به
طریقت، متناقض است. م. صادق وجدانی، به اشتباه او را مرید
جمال الدین اَدِرنَوی، شیخ زاویه «صَوّاقان» (= سقّایان) اَگرْیقاپی و بنیانگذار
شعبه جمالیه
طریقت عشاقیه معرفی کرده که این نادرست است، زیرا جاهدی در ۱۰۷۰ و جمال الدین در ۱۱۶۴ درگذشته است. این اشتباه در منابع بعدی نیز تکرار شده است. حسین وصّاف و سعدالدین نزهت ارغون با استناد به ترجمه مشایخ، اثر
ایوانسرایی، که امروزه موجود نیست، از انتساب جاهدی به
شیخ حسن قائمی بوسنَوی (متوفی ۱۰۹۱) و دریافت سِمَت خلافت از او سخن گفته اند. قائمی که بیست سال بعد از جاهدی درگذشته، مرید
مصلح الدین اوزیچه لی/ اوزیچه‌ای (متوفی ۱۰۵۲)، و اوزیچه‌ای نیز مرید
بالی افندی صوفیایی بوده است. چون در منابع به عشاقی بودن قائمی اشاره نشده است، در این‌که او شیخِ جاهدی بوده باشد تردید وجود دارد.
جاهدی، احتمالاً پس از دریافت سمت خلافت از یکی از مشایخ
طریقه خلوتی ـ عشاقی در ادرنه، به
چَناق قلعه رفته و با ایجاد
خانقاهی در (قصبه) کلیدبحر، به ارشادِ طالبان پرداخته است. مادّه تاریخ درگذشت او، «استراحت»، برابر ۱۰۷۰ است. مقبره او که در بین عوام، به اشتباه به «جاهده سلطان» شهرت یافته است، از زیارتگاه‌های مهم چناق قلعه به شمار می‌آید و در قسمت مقدّم مسجدی به همین نام جای دارد.
پس از درگذشت جاهدی، فرزندش عبداللطیف به مقام شیخی
طریقت جاهدیه رسید. ظاهراً این
طریقت در قرن دوازدهم در حوالی چناق قلعه، بورسه و ادرنه پیروان فراوانی یافته اما به شهر استانبول نرسیده است. یکی از خلفای جاهدی،
مصلح الدین قره مانی، بنیانگذار
شعبه مُصلحیه طریقت عشاقیه
و خلیفه دیگرش
شیخ محیی الدین بروسه‌ای (متوفی ۱۰۹۱)، مرید
شیخ علی افندی، بوده است که خانقاه اوچ قوزلر را در بورسه ایجاد کرد و خود نماینده
طریقت جاهدیه در آن‌جا بود.
این خانقاه تا دوره‌های اخیر دایر و فعال بوده است.
بر اساس اطلاعاتی که حسین وصّاف از
سید پاشا، خدمتگزار با سابقه تشکیلات «قلاع مستحکمه» در چناق قلعه، در باره این
طریقت نقل کرده است، پیروان جاهدیه از اوایل قرن سیزدهم از مشی جاهدی، که
سنّی بوده، فاصله گرفته و به
بکتاشیه روی آورده‌اند و در نتیجه از شمارشان کاسته شده است. ظاهراً
طریقت جاهدیه در اوایل قرن چهاردهم کاملاً از بین رفته است.
دیوان جاهدی مشتمل است بر حدود یکصد شعر در قالب غزل و سرودهای «الاهی» (=
مذهبی ـ
عرفانی) که اغلب وزن هجایی دارند. بر اساس اشعار این دیوان، آهنگ ساخته شده است. نسخه خطی این دیوان در کتابخانه سلیمانیه، در استانبول (مجموعه حسن حُسنی پاشا، ش ۷۹۶) نگهداری می‌شود. به گفته خالدبایْری (نویسنده ترک) دستنوشته دیگری از این دیوان، در اختیار او (بایری) است. کتاب
النّصیحه، اثر دیگر جاهدی، شامل اطلاعات عمومی درباره
تصوف، آداب و ارکان
سلوک و کلمات قصار جاهدی است که دو نسخه از آن در کتابخانه سلیمانیه
وجود دارد.
(۱) محمدطاهر بروسه لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲، ج ۱، ص ۵۳ـ۵۴، ۱۴۸.
(۲) کمال الدین حریری زاده، تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق، نسخه خطی کتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه فاتح، ش ۴۳۰ـ۴۳۲.
(۳) محمد شمس الدین، یادگار شمسی، بورسه ۱۳۳۲، ص ۱۰۰.
(۴) محمد افندی شیخی، وقایع الفضلاء، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹، ج ۱، ص ۱۴۶.
(۵) احمد ضیاءالدین، گلزار صلحا، وفیات عرفا، نسخه خطی کتابخانه آثار قدیمه خطی و چاپی بورسه، مجموعه اورخان، ش ۲/۱۰۱۸، گ ۹۷ پ.
(۶) نائل تومان، تحفه نائلی، کتابخانه مرکز تحقیقات شرقیات دانشگاه استانبول، ذیل «جاهدی».
(۷) م صادق وجدانی، طومار
طرق عالیه دن خلوتیه سلسله نامه سی، استانبول ۱۳۳۸ـ۱۳۴۱، ص ۱۰۸، ۱۱۰ـ۱۱۱.
(۸) حسین وصاف، سفینه الاولیا، ج ۴، ص ۲۵۲ـ۲۵۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد افندی جاهدی»، شماره۴۴۴۱.
