احسن الحدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این ترکیب، از ۲ واژه
احسن به معنای نیکوترین و
حدیث به دست آمده است و به دلیل پیوستگی واژه
حدیث با
احسن الحدیث، در همین مقاله از آن بحث می‌شود.
با وجود گوناگونی عبارت‌ها، نوعی هماهنگی در معنای واژه
حدیث میان لغت‌شناسان به چشم می‌خورد گویا آنان هر نوع ظهوری اعمّ از شیء،
سخن
و خبر
را
حدیث گفته‌اند که رایج‌ترین معنای آن در
قرآن ، سخن و کلام است و از معانی غیر رایج آن می‌توان به خبر و عبرت اشاره کرد.
از مجموع ۲۳ بار کاربرد مفرد
حدیث، معنای ۹ آیه (اعراف/۷، ۱۸۵
؛ کهف/۱۸، ۶
؛ زمر/۳۹، ۲۳
؛ جاثیه/۴۵، ۶
؛ طور/۵۲، ۳۴
؛ نجم/۵۳، ۵۹
؛ واقعه/۵۶، ۸۱
؛ قلم/۶۸، ۴۴
؛ مرسلات/۷۷، ۵۰
) را می‌توان با قرآن پیوند داد که به طور تقریبی در همه آن‌ها نوعی تهدید و سرزنش کافران به دلیل بی‌توجهّی به آیات الهی به چشم می‌خورد.
برخی معتقدند واژه
حدیث در آیه ۵۹ نجم/۵۳
، به مضمون آیات پیش از خود اشاره دارد. برخی نیز
حدیث را فقط در آیاتی چون ۸۱ واقعه/۵۶
و ۶ کهف/۱۸
که با پیشوندهای
احسن و اسم اشاره «هذا» همراه هستند، به معنای قرآن دانسته‌اند
که شاید به جای مفهوم کلّی آیه، صرفاً معنای واژه، مورد نظر آن‌ها باشد.
مفسّران، نوآوری‌ها،
تازگی
نزول قرآن در مقایسه با کتاب‌های آسمانی پیشین
و نیز کلام
و خبر جدید بودن
آن را دلیل وصف یا نامگذاری قرآن به
حدیث می‌دانند. همچنین متکلّمان و
مفسّران طرفدار نظریه
حدوث قرآن، نامگذاری این کتاب به
حدیث را شاهدی بر ادّعای خود می‌شمارند.
مخالفان آن‌ها نیز با ارائه پاسخ‌هایی از قبیل
حدوث لفظی قرآن کوشیده‌اند از دیدگاه خود دفاع کنند؛
درحالیکه گویا فهم عرفی و ابتدایی آیات، هیچ‌کدام از دیدگاه‌های یاد‌شده را یاری ندهد.
آشکارترین مورد وصف قرآن به
حدیث، آیه ۲۳ زمر/۳۹
است که بر مبنای آن، قرآن نه تنها
حدیث، بلکه نیکوترین
حدیث و سخن(
احسن الحدیث) به شمار می‌آید و آیاتش(در لطف، زیبایی، عمق و محتوا) همانند یکدیگر است. آیاتی مکرّر و منسجم دارد که از شنیدن آن‌ها، بر اندام کسانی که از پروردگارشان می‌ترسند، لرزه می‌افتد: «اَللّهُ نَزَّلَ
اَحسَنَ الحَدیثِ کتبًا مُتَشبِهًا مَثانِی تَقشَعِرُّ مِنهُ جُلودُ الَّذینَ یخشَونَ رَبَّهُم ثُمَّ تَلینُ جُلودُهُم و قُلوبُهُم اِلی ذِکرِ اللّهِ ذلِک هُدَی اللّهِ یهدی بِهِ مَن یشَاءُ و مَن یضلِلِ اللّهُ فَما لَهُ مِن هاد».
درحالیکه بسیاری از
مفسّران،
احسن الحدیث را به معنای نیکوترین کلام می‌دانند،
برخی با انطباق مفهوم تکرار که در مثانی و متشابه نهفته است، با داستان‌های مکرّر قرآن
و شاید به تأثیر از آیاتی مانند «هَل اَتک
حَدیثُ موسی»
و نیز شأن نزول، آیه
احسن الحدیث را به
احسن القصص تفسیر کرده‌اند.
در فرهنگ دینی شاید، این وصف، شهرت بیشتری از
حدیث داشته باشد؛ چنانکه امیرمؤمنان علی(علیه السلام)برای تشویق به فراگیری قرآن از آن با عنوان
احسن الحدیث یاد کرده است: «تعلموا القرءان فإنّه
أحسن الحدیث».
گفته‌اند: درخواست
صحابه پیامبر(صلی الله علیه وآله) برای بیان داستان پیشینیان
یا شنیدن سخنی از او جهت رفع خستگی و ملال،
سبب نزول آیه شده است که هر دو
شأن نزول ، افزون بر نمایاندن جایگاه نشاط آفرین قرآن
ضرورت مراجعه مسلمانان را در نخستین گام به قرآن یادآور می‌شود.
گسترده‌ترین بحث درباره آیه، وجه وصف یا نامگذاری قرآن به
احسن الحدیث است. در این جهت، اغلب به جنبه‌های لفظی و معنایی قرآن پرداخته‌اند. از جامع‌ترین دیدگاه‌ها، نظر فخر رازی است که هر دو بُعد یاد شده را در نظر داشته است.
مفسّران، شیوایی و فصاحت،
نظم
و اسلوب بیانی ویژه
را از ویژگی‌های برتری لفظی قرآن و
احسن الحدیث بودن آن بر شمرده‌اند. همچنین از چهره معنوی قرآن پرده بر گرفته و برخی از ویژگی‌های برتری معنایی آن مانند موارد ذیل را نمایانده‌اند: مصونیت از تناقض
و حقّ و صدق محض بودن،
در برگیری اخبار غیبی،
علوم فراوان
و شگفتی‌های آفرینش،
انبوهی احکام در مقایسه با کتاب‌های پیشین،
هدایت توده‌ها و بیدار ساختن افکار و اندیشه‌ها،
جامعیت آن به دلیل در بر داشتن اصول، فروع و اخلاق.
(۱)اسماء القرآن الکریم فی القرآن؛
(۲)التبیان فی تفسیرالقرآن؛
(۳)
تفسیر التحریر و التنویر؛
(۴)
تفسیر روح البیان؛
(۵)
التفسیر الکبیر؛
(۶)
تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛
(۷)
تفسیر نمونه؛
(۸)الجدید فی
تفسیر القرآن المجید؛
(۹)روان جاوید در
تفسیر قرآن مجید؛
(۱۰)روح المعانی فی
تفسیر القرآن العظیم؛
(۱۱)شناخت قرآن از رهگذر قرآن؛
(۱۲)فتح البیان فی مقاصد القرآن؛
(۱۳)کشف الاسرار و عدة الابرار؛
(۱۴)الکشاف؛
(۱۵)مجمع‌البیان فی
تفسیر القرآن؛
(۱۶)معجم مقاییس اللغه؛
(۱۷)مفردات الفاظ القرآن؛
(۱۸)المیزان فی تفسیرالقرآن؛
(۱۹)النکت والعیون؛
(۲۰)ماوردی؛
(۲۱)نهج البلاغه؛
(۲۲)الوجوه والنظائر لالفاظ کتاب‌اللّه العزیز.
دانشنامه موضوعی قرآن کریم، برگرفته از مقاله «احسن الحدیث».
