حسب - شرافت (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَسَب (بر وزن شرف) از
واژگان نهج البلاغه یکبار به معنای قدر و‌اندازه و بار دیگر به معنای
شرافت و مَجد آمده است و کلمه
اَحساب جمع آن بوده که
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره‌ی تفاوت‌های روحی و جسمی انسان‌ها و ارزش‌های اخلاقی از این واژه استفاده نموده است.
حَسَب(بر وزن شرف)
به معنای یکبار به معنای قدر و‌اندازه و بار دیگر به معنای شرافت و مَجد آمده است.
واژه «
احساب» به معنای مفاخر و شرافت‌ها آمده است.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در خصوص تفاوت‌های روحی و جسمی انسان‌ها می‌فرماید: اِ
«نَّمَا فَرَّقَ بَیْنَهُمْ مَبَادِیءُ طِینِهِمْ، وَذلِکَ اَنَّهُمْ کَانُوا فِلْقَةً مِنْ سَبَخِ اَرْض وَعَذْبِهَا، وَحَزْنِ تُرْبَة وَسَهْلِهَا، فَهُمْ عَلَی حَسَبِ قُرْبِ اَرْضِهِمْ یَتَقَارَبُونَ، وَعَلَی قَدْرِ اخْتِلاَفِهَا یَتَفَاوَتُونَ»؛
«آنچه بین آن‌ها تفاوت به وجود آورده آغاز سرشت آن‌هاست، چه این که آن‌ها از قطعه‌ای از زمین شور و شیرین، سفت و سست ترکیب یافته‌اند و بر حسب نزدیک بودن خاکشان با هم نزدیکند و به مقدار فاصله خاکشان با یکدیگر متفاوتند.
»
• امام (علیه‌السلام) درباره‌ی ارزش‌های اخلاقی فرموده‌اند:
«وَلاَ مِیرَاثَ کَالاْدَبِ، وَلاَ قَائِدَ کَالتَّوْفِیقِ، وَلاَ تِجَارَةَ کَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَلاَ رِبْحَ کَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ کالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ کَالزُّهْدِ فِی الْحَرَامِ، ولاَ عِلْمَ کَالتَّفَکُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ کَاَدَاءِ الْفَرائِضِ، وَلاَ اِیمَانَ کَالْحَیَاءِ وَالصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَ کَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ کَالْعِلْمِ، وَلاَ مُظَاهَرَةَ اَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَة»؛
«هیچ مالی پر درآمدتر از
عقل نیست، هیچ تنهایی وحشتناک‌تر از خودبینی نیست. هیچ عقل و درایتی همچون عاقبت‌اندیشی نیست، هیچ بزرگواری همچون
تقوا نیست، هیچ همنشینی همچون حسن خلق نیست، هیچ میراثی همچون ادب نیست، هیچ رهبری همچون توفیق نیست، هیچ تجارتی همچون
عمل صالح نیست، هیچ سودی همچون
پاداش الهی نیست، هیچ پارسایی همچون پرهیز از شبهات نیست، هیچ
زهدی همچون بی اعتنایی به
حرام نیست، هیچ علمی همچون تفکّر نیست، هیچ عبادتی همچون ادای فرایض و واجبات نیست، هیچ
ایمانی همانند
حیا و
صبر نیست، هیچ سابقه شخصیّتی چون
تواضع نیست، هیچ شرافتی چون
علم نیست، هیچ عزّتی چون
حلم نیست و نه هیچ پشتیبانی مطمئن‌تر از
مشورت!
»
• آن حضرت (علیه‌السلام) نسبت به برتری عمل بر حَسب و نَسب می‌فرماید: مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ یَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِهِ؛
«آن كس كه از ارزش‌هاى وجودى بى‌بهره است ارزش پدران و نياكان سودى به او نخواهد بخشيد.
»
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حسب»، ص۲۷۱.
