اثر جانشینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثر جانشینی یعنی اثر درآمدی
تقاضا است. در واقع اقتصاددانان، در پی یافتن نیرویی هستند، که سبب افزایش تقاضا برای کالای جانشین‌شونده است؛ بدین وسیله توانستند اثر جانشینی را تفکیک کنند. و این اثر برای کالاهای نرمال، پست و گیفن، حالت‌های متفاوتی دارد. مصرف‌کننده برای انتخاب
کالای نرمال، با دو مؤلفه: اول منحنی‌های
بی
تفاوتی و محدودیت
بودجه سر و کار دارد.
اثر جانشینی تغییر میزان تقاضای مصرف‌کننده برای یک
کالا، صرفاً به دلیل تغییر
قیمت آن نسبت به قیمت دیگر کالاها به شرط ثابت بودن سطح درآمد واقعی یا مطلوبیت او است.
اقتصاددانان برای تحلیل رفتار مصرف‌کننده، از خرد کردن رفتار مصرف‌کننده و ایجاد تغییرات در شرایط موجود، بهره می‌برند؛ تا بتوانند به تحلیل‌های قابل قبول‌تری برسند. به عنوان مثال؛ اگر تغییرات در میزان تقاضای مصرف‌کننده برای یک کالا فقط با تغییرات قیمت بررسی گردد (در صورتی که سطح درآمد واقعی وی ثابت فرض شود)، ما را به مؤلفه‌ای می‌رساند، که به آن اثر جانشینی می‌گویند.
اثر جانشینی به ما می‌گوید، زمانی‌که قیمت یک کالا کاهش می‌یابد، مصرف‌کننده، این کالا را جانشین سایر کالاهایی می‌کند، که قیمت‌شان ثابت مانده و تغییری نکرده است. پس اثر جانشینی موجب افزایش تقاضا برای کالایی می‌گردد، که قیمتش کاهش یافته است. در واقع اقتصاددانان، در پی یافتن نیرویی هستند، که سبب افزایش تقاضا برای کالای جانشین‌شونده است؛ بدین وسیله توانستند اثر جانشینی را تفکیک کنند.
اثر جانشینی برای کالاهای نرمال، پست و گیفن، حالت‌های متفاوتی دارد. در اینجا این موضوع را برای کالای نرمال بررسی می‌کنیم. مصرف‌کننده برای انتخاب کالای نرمال، با دو مؤلفه سر و کار دارد:
اول منحنی‌های
بی
تفاوتی؛ که وی با توجه به مطلوبیت‌ها و سلیقه، با
بی‌نهایت منحنی
بی
تفاوتی به صورت زیر مواجه است: لازم به ذکر است که بررسی اثر جانشینی از روش مطلوبیت نیز امکان‌پذیر است.
دوم محدودیت بودجه؛ که بیانگر قدرت مانور مالی مصرف‌کننده است. مصرف‌کننده در نقطه تلاقی منحنی‌های
بی
تفاوتی و خط بودجه اقدام به مصرف می‌کند.
اگر قیمت کالای Y تغییر یابد، خط بودجه جدید حاصل می‌گردد. خط بودجه جدید، بیانگر تغییر قدرت مانور مصرف‌کننده است. این تغییر خط بودجه، باعث تغییر در نقطه
تعادل می‌گردد. نقطه تعادل جدید همراه با مصرف تغییر یافته است، تمام تغییری که برای مصرف پدید می‌آید، بیانگر اثر کل است. اثر کل به دو اثر جانشینی و اثر درآمدی تفکیک می‌گردد.
در شکل زیر با افزایش قیمت کالای Y، خط بودجه از AC به BC منتقل گردیده است. یعنی نقطه تلاقی متناظر نقطه a بر محورهای X و Y تبدیل به نقطه تلاقی b شده است. در واقع اثر کل نمایانگر دو تغییر است؛ یک اثر درآمدی که بیانگر تغییر در درآمد بواسطه تغییر در قیمت است؛ یعنی با افزایش قیمت کالای Y در واقع درآمد مصرف‌کننده کاهش پیدا می‌کند و دیگری تغییر در قیمت نسبی؛ با افزایش قیمت کالای Y قیمت نسبی این کالا نیز افزایش یافته است.
چگونه می‌توان اثر جانشینی از
اثر درآمدی را از همدیگر تفکیک کرد؟ برای تفکیک، ابتدا درآمد را ثابت فرض می‌کنیم. با ثابت فرض کردن
درآمد، می‌توان صرفا تغییر حاصل‌شده از تغییر قیمت را بررسی کرد. یعنی با افزایش قیمت و تغییر CA به CB با در نظر گرفتن درآمد ثابت، خط بودجه به MN تبدیل خواهد شد y یعنی CA به MN. موازی بودن خط بودجه MN و CA، نشان‌دهنده افزایش بودجه است؛ افزایش بودجه در واقع به خاطر پوشش دادن افزایش قیمت کالای Y است.
و بیانگر این است که در صورت افزایش قیمت و ثابت نگه‌داشتن درآمد، از نقطه تعادل a به نقطه تعادل T منتقل می‌شویم. متناظر این دو نقطه بر محور Yها تاثیر جانشینی افزایش قیمت یا اثر جانشینی خواهد بود.
نقاط موجود بر منحنی‌های
بی
تفاوتی، نقاطی هستند که قابلیت جانشینی باهم در سطح رضایت یکسان را دارند؛ اینکه دو نقطه مورد نظر بر یک منحنی
بی
تفاوتی قرار می‌گیرند، بیانگر حالت جانشینی در شرایط تغییریافته خواهد بود.
تاثیرات خالص اثرات درآمدی و اثرات جانشینی، همواره موجب می‌شود تا مقدار خریداری‌شده در جهت عکس تغییر قیمت، از خود واکنش نشان دهد؛ اثرات درآمدی در کالاهای گیفن، عموما بزرگتر از اثرات جانشینی است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اثر جانشینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۰۹.
