اتحاد عاقل به معقول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«دروس اتحاد عاقل به معقول»، نوشته استاد
حسن زاده آملی ، به
زبان فارسی و در باره یکی از مهم‌ترین مسائل حکمی است که فهم
بسیاری از معارف قرآنی، در
مسیر تکامل انسانی و هضم کثیری از اسرار
احادیث و
روایات صادره از
اهل بیت وحی علیه‌السّلام ، بر آن متفرع است؛ یعنی مسئله اتحاد عاقل به معقول.
حضرت استاد، در مقدمه کتاب اتحاد عاقل به معقول، راجع به چگونگی تالیف آن، چنین می‌نگارد: «از آن رو که حکیمان گفته‌اند:
نفس را مشغول بدار و گر نه او تو را مشغول می‌کند، داب راقم سطور این بود که هر گاه تعطیلی
حوزه علمیه تهران یا
قم اقبال می‌نمود، در شهرش، بلد طیب آمل، به
انبساط بساط درس و بحث با تنی چند از خواص صاحب دل متمتع بود و به برکات آن ذوات محترم خیر مآل و نفوس شیقه به
کمال، از این مادبه الهی مائده‌هایی عاید این کمترین می‌شد که چند رساله در فنون موضوعات به سلک تحریر درآورد و از آن جمله، همین صحیفه است که نموداری از آن محضر است، تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
شروع تصنیف و تدریس آن، در ۲۹/ ۹/ ۱۳۵۵ ش، بود و در مدت دو
سال به پایان رسید. در
سیر علمی،
حق مقتدا و
برهان متبع است، نه قول این و آن؛ هر چند در این رساله، اقوال اعاظم متوغلین در
حکمت متعالیه و معارف حقه الهیه را به عنوان تایید و تسدید نقل کرده‌ایم و از انفاس قدسی آنان استمداد نموده‌ایم و به ظاهر در کنار سفره آنان نشسته‌ایم، ولی:
بر در شاهی، گدایی نکته‌ای در کار کرد گفت بر هر خوان که بنشستم خدا رزاق بود
... غرض از تدوین این رساله، تحقیق در یکی از مهم‌ترین مسائل علمی فن اعلی؛ یعنی علم الهی و ما فوق الطبیعه، می‌باشد که عبارت از اتحاد عاقل به معقول است و نیل بدان، طریقه‌ای اقوم در وصول به
معرفت نفس است که اساس همه خیرات و سعادات و قطب جمیع مباحث حکمیه و محور تمام مسائل عقلیه و نقلیه و معرفت آن، اشرف معارف است. مرجو از فیاض علی الاطلاق اینکه مستعدین را معدی تام بود.
کتاب، مشتمل بر بیست و سه درس است.
استاد، با نقل و بررسی آرای کسانی که بحث
اتحاد عاقل به معقول را پرورانده‌اند و یا به نحوی در باره آن ابراز نظر کرده‌اند، تحقیق جامعی را در باره مسئله مزبور ارائه می‌کند، آن گاه به فروعی که خود نسبت به برخی از مسائل اصلند، ولی از مسئله اتحاد عاقل به معقول منشعبند، اشاره کرده و در مورد هر کدام بر حسب مقام، به بحث و تحقیق می‌پردازد.
کسی که به عمق دروس کتاب دست یابد، خواهد فهمید که جزا، نفس عمل است و آدمی،
بهشت و
جهنم را از این نشئه با خود می‌برد و نیز به این نکته خواهد رسید که
علم و عمل
عرض نیستند، بلکه هر دو
جوهر و
انسان سازند و هم چنین خواهد دانست که ملکات نفسانی هر کسی، مواد صور برزخی اوست و آدمی هیچ گاه بی بدن نیست، جز آن که بدن‌ها در طول همند و تفاوتشان به
کمال و
نقص است و خلاصه کلام، آن که تصدیق خواهد کرد که طلعت دل آرای
دین و
قرآن و
روایات در پس پرده‌هایی ضخیم که در جهالت‌ها و غفلت‌ها ریشه دارند، پنهان مانده و خود را هنوز هم که هنوز است به کسی جز تعدادی اندک، نشان نداده است.
پاره‌ای از مطالب مطرح شده در کتاب، اجمالا، عبارت است از:
تنقیح موضوع در اتحاد عاقل به معقول؛ ریشه‌های تاریخی بحث؛ علم، جزء هیچ یک از مقولات نیست؛ حقیقت نفس ناطقه در کتاب الهی؛ در معنی «النفس جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء»؛ بیان و برهان
ابن سینا در اتحاد عاقل به معقول؛ در تجرد نفس ناطقه؛ نفس
انسان ، مثال ذات باری تعالی است ذاتا، صفتا و فعلا؛ نحوه حصول صور معلومات در نفس؛ معنای
علم حضوری ؛ احق امور، پیروی از حق است؛ هر صورت عاری از ماده، علم است؛ اقوال مختلف در حقیقت ابصار؛ نقد نظریه قدم نفوس بشری؛ حشر برزخی ارواح؛ کلام فیض در اینکه صورت جهنم، صورت اعدام و نقایص دنیاست؛ انسان، با عمل خود محشور است و...
کتاب، در
سال ۱۳۶۴ ش، از طرف وزارت ارشاد، به عنوان کتاب سال شناخته شد و به دانش دوستان معرفی گردید. فهرست کتب، اشخاص،
آیات و روایات در آخر کتاب ذکر شده است.
نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
