• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوکالیجار صمصام‌الدوله مرزبان دیلمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مرزبان دیلمی (درگذشتهٔ ذی‌الحجه ۳۸۸ در ایران) ملقب به صمصام‌الدوله و مُکَنّیٰ به ابوکالیجار دومین پسر عضدالدوله دیلمی و از امیران آل بویه بود.


پس از مرگ عضدالدوله، امرای دولت او در بغداد وفاداری خود را نسبت به ابوکالیجار اعلام داشتند و صمصام‌الدوله(ح ۳۵۳-۳۸۸ق/۹۶۴-۹۹۸م) لقبش دادند. وی فارس را به تیول دو برادر خود ابوالحسین احمد و ابوطاهر فیروزشاه داد. ولی شرف‌الدوله پیشدستی کرد و بر فارس چیره شد و سپاهی را که صمصام‌الدوله به مقابله فرستاده بود، درهم شکست. نیز ابوالحسین احمد، اهواز را ترک کرد و در پادشاهی طمع بست (۳۷۳ق/۹۸۳م). در همان سال ابوعبدالله حسین بن دوستک، معروف به «باد» از اکراد حمیدیه که پس از مرگ عضدالدوله مَیّافارِقین را تصرف کرده بود، بر نَصیبَین نیز چیره شد و لشکر صمصام‌الدوله را درهم شکست. دومین لشکر صمصام‌الدوله نیز در برابر باد تاب مقاومت نیاورد و باد بر موصل هم دست یافت و عزم بغداد کرد.
[۱] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۵، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
[۲] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
در این میان، قرمطایان نیز به قصد تصرف بغداد لشکری بسیج کردند، اما با گرفتن زر و سیم واپس نشستند.
[۳] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۷، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    


صمصام‌الدوله آنگاه با فرستادن زیار بن شهراکویه، باد را درهم شکست و بر موصل چیره شد. سال بعد اسفارین کردویه از سرداران بزرگ دیلمی، بر صمصام‌الدوله شورید و کوشید بهاءالدوله را به نیابت از شرف الدوله، در بغداد به حکومت بنشاند، اما توفیق نیافت و به اهواز گریخت. در ۳۷۶ق/۹۸۶م شرف الدوله بر او تاخت و به پیشنهاد صمصام‌الدوله که قبول کرد در عراق خطبه به نام او بخواند، وقعی ننهاد و صمصام‌الدوله را که به اردوی او آمده بود بازداشت کرد و اندکی بعد مجبور شد او را به فارس فرستد.

صمصام‌الدوله در ۳۷۹ق/۹۸۹م به دستور شرف‌الدوله کور شد، اما پس از انتشار خبر مرگ شرف‌الدوله، از زندان آزاد گشت و با دیلمانی که به او پیوسته بودند، در شیراز بر تخت نشست. در ۳۸۰ق/۹۹۰م، سپاهی به مقابله بهاءالدوله که از عراق به خوزستان تاخته بود، فرستاد. این سپاه در نبرد نخست شکست خورد، اما سرانجام بهاءالدوله را درهم شکست و مقرّر شد که صمصام‌الدوله بر فارس و اَرَّجان فرمان براند و بهاءالدوله عراق و خوزستان را در تصرف داشته باشد.
[۴] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۷۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
سال بعد عمرو بن خلف صفّاری، کرمان را تصرف کرد و سپاه صمصام‌الدوله را درهم شکست، اما در پیکار دیگر شکست خورد و عقب نشست (۳۸۲ق/۹۹۲م). با این حال، صفاریان باز نایستادند و این بار طاهر بن خلف، سپاه به بَردسیر برد، ولی به هجوم استاد هرمز سردارِ صمصام‌الدوله عقب نشست (۳ ۸۴ق/۹۹۴م) و استاد هرمز بر کرمان چیره شد.
[۵] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۸۴، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    


صمصام‌الدوله در ۳۸۵ق/۹۹۵م، پس از قتل عام ترکان در فارس، اهواز را تسخیر کرد و سردار خود، ابوالقاسم علاء بن حسن و سپس استاد هرمز را به حکومت آن جا گمارد. در ۳۸۸ق/۹۹۸م ابونصر و ابوالقاسم پسران عزالدوله بختیار، از زندان گریختند و با دیلمیان ناراضی، به کردان پیوستند. صمصام‌الدوله بر جان خود بیم کرد و عازم دژی در دروازه شیراز شد. در میان راه مردانش بر او شوریدند و صمصام‌الدوله گریخت و به دودمان در نزدیکی شیراز رفت، ولی رئیس قلعه دودمان که طاهر نام داشت، او را گرفتار کرد و به نزد ابونصر بن بختیار فرستاد و او صمصام‌الدوله را کشت.
[۶] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۴۲، دارصادر، بیروت،۱۳۹۹ق.    


۱. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۵، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
۲. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
۳. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۷، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
۴. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۷۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
۵. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۸۴، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.    
۶. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۴۲، دارصادر، بیروت،۱۳۹۹ق.    


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «آل بویه»، ج۱، ص ۳۸۸.    




جعبه ابزار