ابونصر سراج طوسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو نصر، عبدالله بن علی سراج طوسی، ملقب به
طاووس الفقراء ، از فقهای
صوفیان در
قرن چهارم هجری است.
ابو نصر، عبدالله بن علی سراج طوسی، ملقب به طاووس الفقراء،
از فقهای
صوفیان در
قرن چهارم هجری است. هرچند کتاب «اللمع» او بسیار پرآوازه است، ولی در باره چگونگی و چند و چون حوادث زندگی نویسنده اش اطلاعات چندانی در دست نیست. او، سنی مذهبی متعصب و از عالمان
فقه و
اصول بود و خاندانش به
زهد و پارسایی شناخته می‌شد.
برخی با نظر به معنای لغوی سراج (زین ساز) پنداشته‌اند که ابو نصر سراج همان
پیر پالان دوز مدفون در جنوب شرقی
مشهد ، نزدیک صحن
آستان قدس رضوی است
ولی ظاهرا این ادعا درست نیست.
از جمله استادان ابو نصر سراج طوسی می‌توان به
ابو محمد مرتعش ،
جعفر خلدی ،
ابو بکر محمد بن داود الدقی و
احمد بن محمد السایح اشاره کرد. از مطالب «اللمع» روشن می‌شود که ابو نصر با
صوفیان بسیاری در
بصره ،
بغداد ،
دمشق ،
رام الله ،
انطاکیه ،
طرابلس ،
قاهره ،
دمیاط ،
بسطام ،
شوشتر و
تبریز دیدار و گفت وگو کرده است
و لکن دیدار او با
سری سقطی (متوفای ۲۵۳ ق) و
سهل تستری (متوفای ۲۷۳ یا ۲۸۳ ق) که در «
تذکرة الاولیاء » آمده،
با نظر به کثرت فاصله زمانی، بعید است.
بسیاری از مشایخ
طریقت ، شاگرد بلاواسطه یا مع الواسطه سراج هستند.
یکی از شاگردان و دست پروردگان ابو نصر سراج، به نام
ابو الفضل سرخسی ، راهنمای
صوفی بزرگ
خراسان ،
ابو سعید ابو الخیر شد.
ابو نصر سراج از
صوفیان شریعت مدار بود؛ به طوری که
صوفی واقعی را تابع
شرع و
حلال و
حرام الهی می‌دانست و لذا او در «اللمع» چنین تصریح کرده: «کسی که ادعای
تصوف کند و برخی از آداب
صوفیان را به جا آورد، ولی اساس
تصوف را بر سه پایه محکم نساخته باشد، فریب خورده است؛ هرچند، بتواند در هوا راه رود یا سخنی
حکیمانه گوید یا در نزد مردم مقبولیتی بیابد.
آن سه اصل، این است: اول، اجتناب از همه
محرمات بزرگ یا کوچک؛ دوم، انجام همه واجبات سخت یا آسان و سوم، واگذاشتن
دنیا برای اهل آن؛ کم یا زیادش، مگر آنچه برای مؤمن ضروری است و آن ضروری، چهار مورد است که
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: چهار چیز در دنیاست، ولی از
دنیا نیست:
طعام ، برای رفع
گرسنگی ؛
لباس ، برای پوشش؛ منزلی برای سکونت و همسری برای آرامش».
سراج، «اللمع» را در دوران
ترس و ناامنی و برای دفاع از عقاید و اعمال
صوفیان نگاشت و «
التعرف لمذهب التصوف »
کلاباذی نیز در همین فضا و برای چنین هدفی پدید آمد.
از آثار دیگر ابو نصر سراج، خبری نداریم و اگر به فرض، کتاب دیگری غیر از «اللمع» نیز نگاشته، اکنون هیچ اثری از آن در دست نیست. سراج طوسی، در
ماه رجب سال ۳۷۸ ق، در
طوس از
دنیا رفت.
گویند: پدر ابو نصر و به روایتی خودش، در حال
نماز وفات کرد.
نفری یکی از بزرگان صاحب سبک در تاریخ
زبان عربی است و از اسلوب و الفاظ خاص او، افراد دیگری از جمله
ابن قضیب البان (متوفی ۱۰۴۰)، مؤلف «
المواقف الالهیة »، استفاده کرده‌اند.
ابن سبعین نیز در «
الرسالة الفقیریة »، هنگام نقد مذاهب
فلسفی صوفیه ، به نفری و مواقف او اشاره کرده است.
عفیف الدین تلمسانی نیز بر مواقف نفری شرح نوشته است.
۱. جمعی از مؤلفان (۱۳۸۸ ش)،
تاریخ و جغرافیای تصوف ،
تهران ، نشر کتاب مرجع.
۲. دهباشی، مهدی و میرباقری فرد، سید علی اصغر (۱۳۸۶ ش)،
تاریخ تصوف (۱)، تهران، دوم، سمت.
۳.
زرین کوب ، عبد الحسین (۲۵۳۶ ش)،
ارزش میراث صوفیه ، تهران، امیرکبیر.
۴.
زرین کوب ، عبد الحسین (۱۳۶۳ ش)،
جست وجو در تصوف ایران ،
تهران ، دوم، امیرکبیر.
۵. سجادی، سید ضیاء الدین (۱۳۷۲ ش)،
مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف ، تهران، یازدهم، سمت.
۶. السراج الطوسی، ابو نصر،
اللمع فی التصوف (۱۹۱۴ م)، صححه رنولد آلن نیکلسون، لیدن، مطبعه بریل.
۷. السراج الطوسی، ابو نصر،
اللمع فی التصوف (۱۳۸۲ ش)، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه دکتر مهدی محبتی، تهران، انتشارات اساطیر.
۸.
عطار نیشابوری ، فرید الدین (۱۳۸۶ ش)،
تذکرة الاولیاء ، تهران، شانزدهم، انتشارات زوار.
۹. مطهری، مرتضی (۱۳۹۰ ش)،
خدمات متقابل اسلام و ایران ، تهران، چهل و یکم، انتشارات صدرا.
۱۰. مطهری، مرتضی (۱۳۸۹ ش)، کلیات علوم اسلامی (۲)، «کلام، عرفان، حکمت عملی»، تهران، سی و پنجم، انتشارات صدرا.
۱۱.
میهنی محمد بن منور (۱۳۸۶ ش)،
اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعی د، به اهتمام دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، هفتم، انتشارات آگاه.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور).
