• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابومسهر دمشقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دمشقی، ابومُسهِر، عبدالاعلی بن مسهر غسانی، محدّث و رجالی شامی قرن دوم و سوم بود.


کنیۀ او ابن‌ابی‌درامه بود.
[۱] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۲] ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ‌الاسلام، ج۱۵، ص۲۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
[۳] ذهبی، تذکرةالحفاظ داراحیاءالتراث‌العربی، ج۱، ص۳۸۱.
[۴] صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌ بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۱۸، چاپ ایمن فؤاد سید، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.


۱.۱ - پدر وی

نیای وی، ابودرامه، نیز از حافظان حدیث بود.
[۵] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۰ـ۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.


۱.۱.۱ - تولد

ابومسهر در صفر ۱۴۰ در دمشق متولد شد.
[۶] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۰، بیروت.
[۷] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.


قرآن را بر نافع‌ بن ابی‌نعیم (قاری مدینه)، ایوب ‌بن تمیم و صدق بن خالد قرائت کرد.
[۸] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۹] ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۲۸، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۱۰] ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ‌الاسلام، ج۵، ص۳۶۳، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


مهم‌ترین استاد او سعید بن عبدالعزیز تنوخی دمشقی بود که ابومسهر دوازده سال از محضر او بهره گرفت.سعید بن عبدالعزیز به او حرمت بسیار می‌نهاد و با ستودن قدرت حافظۀ او و مقایسۀ او از این لحاظ با جدش، وی را هم ردیف سلیمان‌ بن موسی، مفتی دمشق، می‌دانست
[۱۱] ابوزعه عبدالرحمن‌ بن عمرو دمشقی، تاریخ ابی‌زرعة الدمشقی، ج۱، ص۵۸۰، چاپ شکراللّه قوچانی.
[۱۲] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۱۳] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۴، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
ابومسهر نیز با مقدّم داشتن او بر عبدالرحمان‌ بن عمرو، مشهور به اوزاعی، همواره تأکید می‌کرد که با شاگردی سعید بن عبدالعزیز، از دیگر استادان بی‌نیاز شده است.
[۱۴] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۴۳، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۱۵] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲۱، ص۲۰۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.


ابومسهر دمشقی تصریح کرده که در سال ۱۶۰، موطأ را نزد مالک‌ بن انس خوانده است.
[۱۶] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۳۶، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.


او همچنین از محدّثانی چون اوزاعی، سفیان‌ بن عیینه، محمد بن مسلم طائفی و ابوعبدالرحمان حضرمی حدیث نقل کرده است.
[۱۷] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱ـ۴۲۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۱۸] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
[۱۹] ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۲۸ـ۲۲۹، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.


از شاگردان دمشقی می‌توان به یحیی‌ بن معین، احمد بن حنبل ، ابوزرعه دمشقی، احمد بن ابی‌الحواری و محمد بن یحیی ذهلی اشاره کرد.
[۲۰] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۲۱] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۲ـ۴۲۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۲۲] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰ـ۳۷۳، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
[۲۳] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱ـ۴۲۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۲۴] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.


در کتب شش‌گانۀ اهل‌سنّت از او روایت نقل شده است.
[۲۵] ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۳۶، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۲۶] ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب‌التهذیب، ج۶، ص۹۰، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
دمشقی را در طبقۀ هفتم تابعین (اتباع تابعین) جای داده‌اند.
[۲۷] ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، ج۷، ص۴۷۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۸] ذهبی، تذکرةالحفاظ داراحیاءالتراث‌العربی، ج۱، ص۳۸۱.


نویسندگان آثار رجالی در توثیق وی متفق‌القول بوده و از او با الفاظی چون امام یاد کرده‌اند.
[۲۹] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۸۷، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۳۰] ابن‌حبان تمیمی، کتاب‌الثقاب، ج۸، ص۴۰۸، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
[۳۱] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۳۲ـ۴۳۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.


او در علم جرح و تعدیل نیز دست داشته و ابن‌ابی‌حاتم رازی ،
[۳۲] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۸۶ـ۲۹۲، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
در بحث از عالمان متخصص در این علم، فصلی را به ابومسهر اختصاص داده، همچنین در جای جای کتاب خود از آرای وی در توثیق یا رد راویان بهره گرفته است.
[۳۳] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۶۷، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۳۴] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۸، ص۱۹۵، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۳۵] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۹، ص۱۲۳، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.


دمشقی را امام اهل شام در حفظ و انفاق دانسته‌اند که در مغازی، انساب و اخبار اهل شام صاحب‌نظر بوده و اهالی شام برای جرح و تعدیل مشایخ خود به او رجوع می‌کردند.یحیی بن معین، از شامیان کسانی را تأیید می‌کرد که ابومسهر تأیید کرده بود.وی می‌گفت در شهری که ابومسهر حدیث روایت می‌کند، شایسته نیست دیگری حدیث بگوید.
[۳۶] ابن‌حبان تمیمی، کتاب‌الثقاب، ج۸، ص۴۰۸، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
[۳۷] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت.
[۳۸] مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۴، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
ابومسهر سرآمد محدّثان، اهل شام بود.

مردم دمشق به او احترام بسیاری می‌نهادند، به گونه‌ای که ابوحاتم رازی گفته است که کسی را در میان هم‌وطنان خود همانند ابومسهر ندیده، و هنگامی که ابومسهر از مسجد خارج می‌شده است، مردم به صف می‌ایستادند تا به او سلام کنند و دستانش را ببوسند.
[۳۹] ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۹۱، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
[۴۰] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.


درسال ۱۹۵ در دوران خلافت امین عباسی ، ابوعمیطر سفیانی در دمشق شورش کرد و با اخراج عامل امین، برای خود بیعت گرفت.
[۴۱] ابن‌اثیر جزری، الکامل، ج۶، ص۲۴۹ـ۲۵۰، چاپ عبدالوهاب نجّار، دمشق ۱۳۵۶/۱۹۳۷.
وی مسئولیت قضای دمشق را بر عهده ابومسهر نهاد.در ۱۹۸ پس از شکست سفیانی و فرار وی، ابومسهر از قضاوت کناره گرفت.

ابومسهر بعدها در سخنان خود از مأمون انتقاد می‌کرد و از این‌رو، پس از واقعۀ محنه (در مورد مسئلۀ خلق قرآن)، به رقّه فراخوانده شد.مأمون پس از توبیخ ابومسهر به سبب همکاری با سفیانی،
[۴۲] ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۳۶، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
دربارۀ خلق قرآن از او پرسید.ابومسهر در آغاز با استشهاد به آیۀ ششم سورۀ توبه،
[۴۳] توبه /سوره۹، آیه۶.    
قرآن را کلام خدا دانست و مخلوق بودن آن را نپذیرفت.اما پس از آن‌که فرمان قتلش صادر شد، خلق قرآن را پذیرفت و مأمون از کشتن او صرف نظر و وی را به حبس محکوم کرد.در ربیع‌الآخر ۲۱۸، ابومسهر را از رقّه به بغداد بردند و زندانی کردند،و حدود صد روز در حبس بود.

وی در اول رجب سال ۲۱۸درگذشت و در قبرستان باب‌التبن بغداد به خاک سپرده شد.
[۴۴] ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، ج۷، ص۴۷۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۴۵] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵، بیروت.
[۴۶] ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۳۳ـ۲۳۵، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.


افزون بر روایات نقل شده از ابومسهر دمشقی در کتب مختلف، وی جزئی حدیثی داشته که از آن یاد کرده و نسخه‌های خطی موجود از آن را ذکر کرده است.جزئی نیز با عنوان نسخه ابی‌مسهر با تحقیق مجدی فتحی سید (طنطا ۱۴۱۰) منتشر شده که فقط بخش نخست آن از ابی‌مسهر است و پس از آن اجزایی از دیگر محدّثان آمده است.نسخه‌ای از احادیث وی نیز به روایت ابوالقاسم فضل‌ بن جعفر تمیمی با تحقیق ابوعبدالرحمان‌ بن عقیل ظاهری در مجله عالم الکتب به چاپ رسیده است.
[۴۷] محی‌الدین عطیه و دیگران، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثه، ج۲، ص۵۶۸، بیروت، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.


(۱) ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
(۲) ابن‌اثیر جزری، الکامل، چاپ عبدالوهاب نجّار، دمشق ۱۳۵۶/۱۹۳۷.
(۳) ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مناقب الامام احمدبن حنبل، چاپ محمدامین خانجی کتبی، مصر (بی‌تا).
(۴) ابن‌حبان تمیمی، کتاب‌الثقاب، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
(۵) ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۶) ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب‌التهذیب، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
(۷) ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۸) ابن‌شاهین، ابوحفص عمر بن احمد، تاریخ اسماءالثقات، چاپ صبحی سامرائی، کویت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۹) ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
(۱۰) ابن‌عماد حنبلی، شذرات‌الذهب، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۱۱) ابن‌القیسرانی، محمد بن طاهر مقدسی، الجمع بین رجال الصحیحین، حیدرآباددکن، ۱۳۲۳.
(۱۲) ابوزعه عبدالرحمن‌ بن عمرو دمشقی، تاریخ ابی‌زرعة الدمشقی، چاپ شکراللّه قوچانی.
(۱۳) احمد بن حنبل، الجامع فی العلل و معرفة الرجال، چاپ محمد حسام بیضون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۴) باجی، سلیمان‌ بن خلف، التعدیل و التجریح، چاپ احمد بزار، مراکش.
(۱۵) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت.
(۱۶) بخاری، ابوعبداللّه اسماعیل‌ بن ابراهیم، التاریخ‌الکبیر، بیروت.
(۱۷) دولابی، ابوبشر محمد بن احمد، الکنی و الاسماء، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
(۱۸) ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ‌الاسلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
(۱۹) ذهبی، تذکرةالحفاظ داراحیاءالتراث‌العربی.
(۲۰) ذهبی، تذهیب تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ ایمن سلامه، قاهره ۱۴۲۵/۲۰۰۴.
(۲۱) ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۲۲) ذهبی، العبر، چاپ ابوهاجر محمدسعید بن بیسونی زغلول، بیروت.
(۲۳) ذهبی، الکاشف فی معرفة من له روایة فی‌الکتب الستة، چاپ عزّت علی عید عطیه و موسی محمدعلی موشی، قاهره ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
(۲۴) ذهبی، المقتنی فی سردالکنی، ۱۴۰۸/۱۹۷۷.
(۲۵) سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، طبقات الحفاظ، ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۲۶) صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌ بن ایبک، الوافی بالوفیات، چاپ ایمن فؤاد سید، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۲۷) قاضی عیاض بن موسی، ترتیب‌المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲۸) مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
(۲۹) ابن‌مبرد، بحرالدم فیمن تکلم احمد بمدح أو ذم، چاپ ابواسامه وصی‌اللّه‌ بن محمدبن عباس، ریاض ۱۴۰۱/۱۹۸۹.
(۳۰) محی‌الدین عطیه و دیگران، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثه، بیروت، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
(۳۱) عبدالخفار بن سلیمان بغدادی و سید کردی حسن، موسوعة رجال‌الکتب ا لتسعه، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.

۱. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲. ↑ ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ‌الاسلام، ج۱۵، ص۲۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۳. ↑ ذهبی، تذکرةالحفاظ داراحیاءالتراث‌العربی، ج۱، ص۳۸۱.
۴. ↑ صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌ بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۱۸، چاپ ایمن فؤاد سید، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۰ـ۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۶. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۰، بیروت.
۷. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۸. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۹. ↑ ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۲۸، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۱۰. ↑ ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ‌الاسلام، ج۵، ص۳۶۳، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۱۱. ↑ ابوزعه عبدالرحمن‌ بن عمرو دمشقی، تاریخ ابی‌زرعة الدمشقی، ج۱، ص۵۸۰، چاپ شکراللّه قوچانی.
۱۲. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۱۳. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۴، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۱۴. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۴۳، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۱۵. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲۱، ص۲۰۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۱۶. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۳۶، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۱۷. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱ـ۴۲۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۱۸. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۱۹. ↑ ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۲۸ـ۲۲۹، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲۰. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۲۱. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۲ـ۴۲۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲۲. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰ـ۳۷۳، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۲۳. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱ـ۴۲۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲۴. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۰، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۲۵. ↑ ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۳۶، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲۶. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب‌التهذیب، ج۶، ص۹۰، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۷. ↑ ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، ج۷، ص۴۷۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۸. ↑ ذهبی، تذکرةالحفاظ داراحیاءالتراث‌العربی، ج۱، ص۳۸۱.
۲۹. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۸۷، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۳۰. ↑ ابن‌حبان تمیمی، کتاب‌الثقاب، ج۸، ص۴۰۸، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
۳۱. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۳۲ـ۴۳۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۳۲. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۸۶ـ۲۹۲، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۳۳. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۶۷، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۳۴. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۸، ص۱۹۵، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۳۵. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۹، ص۱۲۳، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۳۶. ↑ ابن‌حبان تمیمی، کتاب‌الثقاب، ج۸، ص۴۰۸، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
۳۷. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۳، بیروت.
۳۸. ↑ مزّی، جمال‌الدین ابی‌الحجاج یوسف، تذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۱۶، ص۳۷۴، چاپ بشارعواد معروف، بیروت ۱۴۰۶.
۳۹. ↑ ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۲۹۱، حیدرآباد دکن ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
۴۰. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۲۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۴۱. ↑ ابن‌اثیر جزری، الکامل، ج۶، ص۲۴۹ـ۲۵۰، چاپ عبدالوهاب نجّار، دمشق ۱۳۵۶/۱۹۳۷.
۴۲. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۴۳۶، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۴۳. ↑ توبه /سوره۹، آیه۶.    
۴۴. ↑ ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، ج۷، ص۴۷۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۴۵. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵، بیروت.
۴۶. ↑ ذهبی، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۰، ص۲۳۳ـ۲۳۵، چاپ محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۴۷. ↑ محی‌الدین عطیه و دیگران، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف‌المطبوعة القدیمة و الحدیثه، ج۲، ص۵۶۸، بیروت، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابو‌مسهر دمشقی»، شماره۵۹۸۱.    

رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سال ۲۱۷ (قمری) | علمای رجالی اهل سنت | علمای قرن دوم | علمای قرن سوم | محدثین اهل سنت
جعبه ابزار