ابومحمد قاسم بن محمد انباری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَنْباری،
ابومحمد قاسم
بن محمد بن بشار (د ۳۰۴ یا ۳۰۵ق/۹۱۶ یا ۹۱۷م)، ادیب، لغوی و محدث بود.
نسبت انباری نشان از آن دارد که وی از شهر انبار برخاسته،
اما
یغموری او را اهل
سامرا دانسته است.
به گفته خود او هنگامی که فرزندش
محمد کودکی خردسال بود، به
بغداد رفت (ح ۲۷۵ق). وی که ظاهراً در آغاز ورودش به بغداد در تنگدستی به سر می‌برد، کوشید با حمایت ثعلب و یاری خاندان
بنوبدر زندگی خود را سامان بخشد.
پس از چندی نزد محدثانی چون
سلمه بن عاصم،
حسن بن عرفه،
احمد بن حارث خزاز و
عمر بن شبّه حدیث آموخت
و از عمویش
احمد بن بشار،
سلیمان بن خلاد،
محمد بن صالح بن زید و
نصر بن داوود صاغانی
قرائت
قرآن کریم را فراگرفت.
همچنین نزد
ابوعکرمه عامر بن عمران ضبی شعر و
ادب آموخت و همو بود که
شرح المفضلیات را بر وی
املا کرد.
انباری پس از آنکه در
لغت ،
حدیث و قرائت تبحر یافت، دست به تألیف کتابهایی در لغت زد و نیز در
جامع منصور بغداد به
تدریس و املا پرداخت و به گفته‌ای، او و فرزندش
محمد هر کدام در گوشه‌ای از این
مسجد تدریس می‌کرده‌اند.
علاوه بر فرزندش
محمد،
احمد بن عبدالرحمان معروف به ولی و
علی بن موسی رزاز از شاگردان او به شمار می‌روند.
منابع کهن او را
ثقه،
صدوق و امین دانسته، و همه روایاتش را
موثق شمرده‌اند.
با این‌همه، وی شهرت چندانی نیافت و نتوانست از میان انبوه دانشمندان برجسته بغدادی سربرکشد و بی‌گمان شهرت فراگیر فرزندش ابوبکر در این امر بی‌تأثیر نبود.
تنها اثری که از انباری برجای مانده،
شرح مفضلیات مفضل ضبی است که کهن‌ترین شرح این کتاب به شمار می‌رود. همان‌گونه که خود وی در مقدمه کتاب یادآور شده، این اثر در اصل حاصل یادداشتهای وی از مجالس املای
ابوعکرمه عامر بن عمران ضبی است که روایات دیگری را از کسانی همچون
ابوعصیده و
ابوحاتم سجستانی بدان افزوده، و پس از او فرزندش ابوبکر آن‌ها را تنقیح کرده است.
انباری چند رساله در لغت نیز داشته که ظاهراً اثری از آن‌ها برجای نمانده است:
۱. الامثال؛
۲. خلق الانسان؛
۳. خلق الفرس؛
۴. شرح السبع الطوال؛
۵. غریب الحدیث؛
۶. المذکر و المؤنث؛
۷. المقصور و الممدود.
(۱)
محمد ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، به کوشش
محمد حامد فقی، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
(۲) عبدالرحمان ابن انباری، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
(۳)
محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، به کوشش برگشتراسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
(۴) ابن ندیم، الفهرست.
(۵) قاسم انباری، بخشی از شرح المفضلیات.
(۶)
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۵۰ق.
(۷) یحیی خطیب تبریزی، شرح اختیارات المفضل، به کوشش فخرالدین قباوه، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۸) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
(۹) احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، مقدمه بر المفضلیات، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۱۰) عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۵م.
(۱۱) اسماعیل قالی، الامالی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۱۲) علی قفطی، انباه الرواة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
(۱۳) یاقوت، ادبا.
(۱۴) یوسف
یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۷۴ق/۱۹۶۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «انباری»، ج۱۰، ص۴۰۲۱.
