ابوفدیک عبدالله بن ثور حروری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوفُدیًکک،
عبدالله بن ثور بن سلمه حروری (مه ۷۳ق/۶۹۲م)، از سران
خوارج، از تیره
بنی‌سعد بن قیس ثعلبه که
فرقه فدیکیه منسوب به اوست.
از تاریخ زندگی ابوفدیک پیش از خروج و پیکار او با
امویان آگاهی در دست نیست.
در پی جدایی
خوارج از
عبدالله بن زبیر ـ به‌سبب خوشبینی او به
عثمان بن عفان ـ
نافع بن ازرق و عده‌ای دیگر در ۶۴ ق به
بصره رفتند و ابوفدیک با
ابوطالوت از
بنی‌بکر بن وائل و
عطبة بن الاسود به سوی
یمامه تاختند.
سپس به‌سبب اختلاف‌هایی‌که در میان آنان پدید آمد، از ابوطالوت جدا گشتند و به
نجدة بن عامر که در یمامه خروج کرده بود، گرویدند و او را امیرالمؤمنین خواندند.
کار نجده در یمامه بالا گرفت و
بحرین و
عمان را نیز تصرف کرد و چند سال فرمان راند.
اما بعدها کارهایی از او سر زد که خوارج نپسندیدند و از او روی گردانیدند و ابوفدیک را به امیری برداشتند.
به روایت
طبری ابوفدیک در ۷۲ق نجده
بن عامر را به قتل آورد، اما به گفته
ابن اثیر چون ابوفدیک در ۶۵ق امارت یافت، در طلب نجده که گریخته بود، برآمد و او را به دست آورد و کشت
خلیفة بن خیاط واقعه قتل نجده را در حوادث سا ل ۷۰ق آورده و یادآور شده است که در ۷۱ق،
مصعب بن زبیر از بصره
عبدالرحمن بن اسکاف را به مقابله ابوفدیک فرستاد. ولی عبدالرحمن شکست خورد.
به هرحال ابوفدیک پس از قتل نجده، از عطیة
بن اسود که از سوی نجده بر منطقه‌ای فرمان می‌راند، خواست به اطاعت او گردن نهد، اما عطیه نیز او را به اطاعت از خود خواند و از آن‌جا که کار به سامان نرسید، هریک به استقلال به کار خویش پرداخت و هم از این روی دو فرقه فدیکیه و
عطویه ـ منسوب به عطیه ـ از نجدیه جدا شدند.
چون
خالد بن عبدالله قسری از سوی
عبدالملک اموی ولایت
بصره یافت، مقابله با ابوفدیک یکی از وظایف و دشواریهای او برا ی تسلط بر کارها بود.
از این روی برادر خود
امیة بن عبدالله را به پیکار او فرستاد، ولی امیه شکست خورد و عقب نشست
پس از آن
عمر بن عبیدالله با لشکری انبوه به مقابله او به بحرین رفت.
در این پیکار ابوفدیک و گروهی از یارانش کشته شدند و بقیه به اطاعت از امویان گردن نهادند.
این واقعه به یوم ابی‌فدیک مشهور شد.
و شاعران درباره آن شعرها سرودند.
(۱) ابن ابی الحدید، عبدالحمید،
بن هبه اللـه، شرح نهج‌البلاغه به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
(۲) ابن اثیر، الکامل.
(۳) ابن قتیبه عباللـه
بن مسلم عیون الاخبار، بیروت، ۱۳۴۳ق/۱۹۲۵م.
(۴) اشعری، علی
بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۵) خلیفه
بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
(۶) زبیری، مصعب
بن عبداللـه، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
(۷) سدوسی، مورج
بن عمرو، حذف من نسب قریش، به کوشش صلاح‌الدین منجد، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۸) شهرستانی، محمد
بن عبدالکریم، الملل والنحل، به کوشش عبدالعزیز محمد وکیل، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۸م.
(۹) طبری، تاریخ.
(۱۰) بلاذری، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۷۹م.
(۱۱)ابن حزم، علی
بن احمد، جمهره انساب العرب بیروت ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابودیک»، ج۶، ص۲۴۴۶.
