ابوعبدالله جیهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی (متوفای ۳۵۲ق)، یکی از صاحب منصبان
خاندان جیهانی بود که در
دولت سامانی به مقام وزرات رسید. او همچنین یکی از جغرافیدانان و نویسندگان قرن چهارم قمری بود و به
سال ۳۵۲ ق درگذشت.
ابوعبدالله، محمد بن احمد جیهانی، منسوب به «جیهان» (شهری در خراسان) جغرافیدان و وزیر سامانیان است. چون
احمد بن اسماعیل سامانی، امیر خراسان، در
سال ۳۰۱ ق درگذشت، پسرش
سعید نصر سامانی، در ۸ سالگی به جای پدر نشست و جیهانی زمام امور را به دست گرفت و به خوبی مملکت را اداره کرد.
مقدسی، در مقدمه کتابش
احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم او را جغرافیدان معرفی کرده است و می گوید: «ابوعبدالله جیهانی، وزیر امیرخراسان، در
فلسفه، نجوم و هیأت، عالم بود و مسافرانی را که بدان
سامان می رفتند، گردآوری می کرد و از ممالکشان و راه های ورودی آن، از آنان می‌پرسید تا بدین وسیله، توفیق فتح کشورها را به دست آورده و راه‌های ورود به آن کشورها را شناسایی کند...».
ابن فضلان، در
سال ۳۰۹ ق در مأموریت سیاسی که به سرزمین ولگا داشت، هنگام عبورش از بخارا با جیهانی ملاقات کرد.
ابوعبدالله جیهانی، کتابی در هفت جلد تألیف کرده است که در آن اطلاعات زیادی از دانش جغرافی قدیم به یادگار گذاشت و در همین کتاب، جهان به هفت اقلیم تقسیم شده است و برای هر اقلیم ستاره‌ای قرار داد و آنچه از دشت‌ها، کوه‌ها، دره‌ها، تپّه‌ها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و... در آن اقلیم بود را شرح و توضیح داد. مقدسی در کتابش آورده است: «جیهانی، بیشترین استفاده را از آثار
ابن خردادبه برده است.»
مسعودی درباره جیهانی می گوید: «جیهانی کتابی در وصف زمین و اخبارش و آنچه در آن است، از عجایب، کشورها، شهرها، شهرستان‌ها، دریاها، رودخانه‌ها، ملت‌ها، مسکن‌شان و دیگر اخبار عجیب و داستان‌های زیبا و شنیدنی، تألیف کرده است.»
وی هم چنین کتاب المسالک و الممالک را نوشته، و تألیفات دیگری نیز دارد که صاحب الفهرست از آنها یاد کرده است. این تألیفات، دلالت می کند بر این که وی شناخت خوبی از فرهنگ ایرانیان داشته است و این به خاطر ارتباط و مصاحبت وی با سامانیان بوده است.
در تاریخ وفات جیهانی، اختلاف است؛ بعضی مصادر
سال ۳۹۱ ق را سال وفاتش ذکر کرده اند.
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۲۶۴.
