• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوضمضم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبوضَمْضَم، نام دست کم سه شخصیت مختلف که در منابع مهم از آن‌ها یاد شده است، ولی هیچ‌یک شهرت زیادی نداشته‌اند.


ابوضمضم، ظاهراً یکی از زاهدان یا «حنیفان» عصر جاهلی بوده است و معلوم نیست که اسلام را درک کرده یا نه. بیشتر شهرت او به سبب حدیثی است که بخاری از قول انس بن مالک نقل کرده
[۱] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۱۲۲، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.    
و ابن‌قتیبه آن را مشروح‌تر آورده است.
[۲] ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، ادب الکاتب، ج۲، ص۳۲، به کوشش محمد دانی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۲ م.    
[۳] ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، ج۱، ص۳۹۶، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.    
در این حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابوضمضم را که هر بامداد هنگام بیرون رفتن از منزل می‌گفته است: «اللّهم انی قد تّصدَّقْتُ بعرضی علی عِبادِک»، ستوده و یاران خود را به این کار پسندیده او تشویق کرده است. راویان این حدیث را به گونه‌های مختلف آورده‌اند و هر کس بنا به تعبیری که از عبارت «تصدَقْتُ بعرضی» داشته، آن را در مبحثی نهاده است.
[۴] ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، ج۱، ص۳۹۶، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.    
[۵] سیدمرتضی، علی بن حسین، امالی، ج۱، ص۶۳۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۳ق/ ۱۹۵۳ م.    
[۶] ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۹۴، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.    
[۷] خطیب بغدادی، احمد بن علی، موضح اوهام الجمع و التفریق، ج۱، ص۳۵ ۳۶، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷ م.    
[۸] ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، ج۵، ص۲۳۲، قاهره، ۱۲۸۰ ق.    
[۹] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۱۰۹، قاهره، ۱۳۲۷ ق.    


ابوضمضم بکری، از روایان شعر و از نسب‌شناسان فصیحان اعراب بادیه.
[۱۰] ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ج۱، ص۸ ـ ۹، به کوشش محمد یوسف نجم و احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۴ م.
[۱۱] یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    

او از فرزندان عمرو بن مالک بن ضبیعة بن قیس بن ثعلبه بوده و پیش از اصمغی (۱۲۲ ـ ۲۱۶ ق) می‌زیسته است.
[۱۲] یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۳۴۸، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    
گویند وی حافظه‌ای نیرومند داشت و اشعار نادر بسیاری با ذکر نام سراینده آن‌ها نقل می‌کرد.
[۱۳] مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
موجب شهرت ابوضمضم بکری این افسانه است که گویند: روزی چند جوان به قصد آزمایش یا شوخ طبعی نزد او رفتند. وی که به فراست از قصد آنان آگاه شده بود، شعر ۱۰۰ شاعر (به قولی ۷۰ یا ۸۰ شاعر) را که نام‌شان «عمرو» بود، برای آنان خواند. اصمغی می‌گوید: من و خلف احمر بیش از ۳۰ شاعر عمرو نام نیافتیم.
[۱۴] ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ج۱، ص۸ ـ ۹، به کوشش محمد یوسف نجم و احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۴ م.
[۱۵] ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۶، ص۱۵۸، به کوشش احمد و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.    
[۱۶] یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    
[۱۷] مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
شاهدی در دست نیست که ابوضمضم راوی شعر را با ابوضمضم زاهد یکی بدانیم.

ابوضمضم، شخصیتی شاید واقعی ـ و شاید کاملاً افسانه‌ای ـ که به او مانند جُحی و بهلول، داستان‌هایی خنده‌آور همراه با نوعی حکمت نسبت می‌دهند.
گویند: وی در مسائل فقهی، فتواهایی صادر می‌کرد که موجب خنده می‌گردید واز این جهت، افسانه‌های منسوب یه قراقوش را تداعی می‌کند.
[۱۸] مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
در سده ۴/۱۰ م داستان‌های متعددی ساخته شده که وی در آن‌ها، قهرمان اصلی بوده است.
[۱۹] مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
مجموعه داستان‌هایی که درباره او پرداخته شده، به نام نوادر ابی ضمضم شهرت داشته است.
[۲۰] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۷۵.


(۱) ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، قاهره، ۱۲۸۰ ق.
(۲) ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۷ ق.
(۳) ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.
(۴) ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، به کوشش احمد و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.
(۵) ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، ادب الکاتب، به کوشش محمد دانی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۲ م.
(۶) ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، به کوشش محمد یوسف نجم و احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۴ م.
(۷) ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
(۸) ابن‌ندیم، الفهرست.
(۹) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.
(۱۰) خطیب بغدادی، احمد بن علی، موضح اوهام الجمع و التفریق، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷ م.
(۱۱) سیدمرتضی، علی بن حسین، امالی، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۳ق/ ۱۹۵۳ م.
(۱۲) دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه.
(۱۳) مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۲۹ م.
(۱۴) یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.

۱. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۱۲۲، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.    
۲. ↑ ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، ادب الکاتب، ج۲، ص۳۲، به کوشش محمد دانی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۲ م.    
۳. ↑ ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، ج۱، ص۳۹۶، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.    
۴. ↑ ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، ج۱، ص۳۹۶، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.    
۵. ↑ سیدمرتضی، علی بن حسین، امالی، ج۱، ص۶۳۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۳ق/ ۱۹۵۳ م.    
۶. ↑ ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۹۴، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.    
۷. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، موضح اوهام الجمع و التفریق، ج۱، ص۳۵ ۳۶، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷ م.    
۸. ↑ ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، ج۵، ص۲۳۲، قاهره، ۱۲۸۰ ق.    
۹. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۱۰۹، قاهره، ۱۳۲۷ ق.    
۱۰. ↑ ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ج۱، ص۸ ـ ۹، به کوشش محمد یوسف نجم و احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۴ م.
۱۱. ↑ یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    
۱۲. ↑ یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۳۴۸، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    
۱۳. ↑ مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
۱۴. ↑ ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ج۱، ص۸ ـ ۹، به کوشش محمد یوسف نجم و احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۴ م.
۱۵. ↑ ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۶، ص۱۵۸، به کوشش احمد و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.    
۱۶. ↑ یغموری، یوسف بن احمد، نورالقبس، مختصر المقتبس محمد بن عمران مرزبانی، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش رودلف زلهایم، بیروت، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴ م.    
۱۷. ↑ مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
۱۸. ↑ مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
۱۹. ↑ مغربی، «فصحاء الاعراب»، مجله المجمع العلمی العربی، ج۱، ص۱۴۱، دمشق، ۱۹۲۹ م.
۲۰. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۷۵.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوضمضم»، ج۵، ص۲۲۶۸، تاریخ بازیابی ۹۷/۰۱/۲۱.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران
جعبه ابزار