• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابورشاد احمد بن‌ محمد اخسیکتی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اَخْسیکَتی‌، ابورشاد احمد بن‌ محمد بن‌ قاسم‌ بن‌ خدیو، ملقب‌ به‌ ذوالفضائل‌ د ۲۸ق‌/۱۳۴م‌، محدث‌ و ادیب‌ بود.



ابن‌قطلوبغا
[۱] قاسم‌ بن‌ قطلوبغا، تاج‌ التراجم‌، ص‌۶، به‌ کوشش‌ صبحی‌ سامرایی‌، بغداد، ۳۹۸ق‌/ ۹۷۸م‌.
وی را در شمار حنفیان‌ آورده‌ است‌.


او در حدود سال‌ ۶۰ق‌ در اخسیکت ه م‌ به‌ دنیا آمد.


از ابوالقاسم‌ محمود بن‌ محمد صوفی‌ حدیث‌ آموخت‌، سپس‌ به‌ مرو رفت‌ و نزد ابوالمظفر منصور نیای عبدالکریم‌ سمعانی‌ به‌ کار حدیث‌ ادامه‌ داد و چون‌ بر زبان‌ و نظم‌ و نثر عرب‌ احاطه‌ داشت‌، در این‌ شهر با بزرگان‌ ادب‌ به‌ مناظره‌ و مشاعره‌ می‌پرداخت‌. سمعانی‌ می‌گوید بیش‌تر فضلای خراسان‌ نزد ابو رشاد ادب‌ می‌آموختند، اما از شاگردانش‌ کسی‌ را جز خود سمعانی‌ نمی‌شناسیم‌.


اخسیکتی‌ و برادرش‌ محمد، ملقب‌ به‌ ذوالمناقب‌ که‌ در دوره تحصیل‌ در اخسیکت‌ و سفر به‌ مرو همراه‌ او بود، هر دو در میان‌ ادیبان‌ مرو به‌ چیرگی‌ شهره‌ بودند.
[۲] عبدالکریم‌ سمعانی‌، الانساب‌، ص۳۳، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دکن‌، ۳۸۲ق‌/۹۶۲م‌.
[۳] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.



اخسیکتی‌ در مرو به‌ کتابت‌ در دیوان‌ حکومت‌ اشتغال‌ داشت‌ و در همان‌ شهر درگذشت‌.
[۴] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
بیشتر منابع‌ تاریخ‌ وفات‌ او را ۲۸ق‌ نوشته‌اند.
[۵] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
[۶] علی‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة، ج۱، ص۳۲، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۶۹ق‌/۹۵۰م‌.
بجز سیوطی که‌ تاریخ‌ ۲۶ق‌ و سمعانی
[۷] عبدالکریم‌ سمعانی‌، الانساب‌، ص۳۳، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دکن‌، ۳۸۲ق‌/۹۶۲م‌.
که‌ ۳۰ق‌ را یاد کرده‌اند.


همه آنچه‌ از اخسیکتی‌ در دست‌ است‌، ابیاتی‌ بیش‌ نیست‌: چند بیتی‌ درباره سمعانی‌ سروده‌، و به‌ خود او داده‌ است‌ و دو پاره‌ شعر
[۸] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳_۴.
[۹] یاقوت‌ حموی، بلدان‌، ص۶۲.
که‌ یکی‌ را یاقوت‌ از روی دیوان‌ شعر او بازگو کرده‌ است‌.این‌ شعر پاسخی‌ است‌ به‌ دو بیت‌ از ابوالعلای معری که‌ در آن‌ مردم‌ دنیا را از دو گروه‌ بیرون‌ نمی‌داند: عاقل‌ بی‌دین‌ و دیندار بی‌عقل‌. وی در پاسخ‌، دیندار را به‌ هر حال‌ رستگار و بی‌دین‌ را گمراه‌ می‌داند و ابوالعلا را سرگردان‌ در این‌ وادی.
[۱۰] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳_۴.



منابع‌ مجموعاً چند اثر به‌ وی نسبت‌ داده‌اند که‌ هیچ‌ کدام‌ بر جای نمانده‌ است‌:
۱. دیوان‌ شعر.
۲. زوائد فی‌ شرح‌ سقط الزند ابوالعلای معری.
۳. کتابی‌ در تاریخ‌،
[۱۱] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
که‌ به‌ تاریخ‌ ابی‌رشاد نیز معروف‌ بوده‌ است‌.
[۱۲] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۱، ص۸۰.

۴. کتاب‌ فی‌ قولهم‌ کذب‌ علیک‌.
[۱۳] یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.



(۱) قاسم‌ بن‌ قطلوبغا، تاج‌ التراجم‌، به‌ کوشش‌ صبحی‌ سامرایی‌، بغداد، ۳۹۸ق‌/ ۹۷۸م‌.
(۲) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون.
(۳) عبدالکریم‌ سمعانی‌، الانساب‌، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دکن‌، ۳۸۲ق‌/۹۶۲م‌.
(۴) عبدالکریم‌ سمعانی‌، المنتخب‌، نسخه خطی‌ کتابخانه احمد ثالث‌ استانبول‌.
(۵) سیوطی‌، بغیة الوعاه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۴م‌.
(۶) علی‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۶۹ق‌/۹۵۰م‌.
(۷) یاقوت‌ حموی، ادبا.
(۸) یاقوت‌ حموی، بلدان‌؛


۱. قاسم‌ بن‌ قطلوبغا، تاج‌ التراجم‌، ص‌۶، به‌ کوشش‌ صبحی‌ سامرایی‌، بغداد، ۳۹۸ق‌/ ۹۷۸م‌.
۲. عبدالکریم‌ سمعانی‌، الانساب‌، ص۳۳، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دکن‌، ۳۸۲ق‌/۹۶۲م‌.
۳. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
۴. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
۵. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
۶. علی‌ قفطی‌، انباه‌ الرواة، ج۱، ص۳۲، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۶۹ق‌/۹۵۰م‌.
۷. عبدالکریم‌ سمعانی‌، الانساب‌، ص۳۳، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دکن‌، ۳۸۲ق‌/۹۶۲م‌.
۸. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳_۴.
۹. یاقوت‌ حموی، بلدان‌، ص۶۲.
۱۰. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳_۴.
۱۱. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.
۱۲. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۱، ص۸۰.
۱۳. یاقوت‌ حموی، ادبا، ج۱، ص۳.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابورشاد اخسیکتی»، ج۷، ص۲۴.    




جعبه ابزار