عمر بن عبدالعزیز شطرنجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوحفص عمر بن عبدالعزیز شطرنجی (نیمه اول قرن سوم هجری)، از شاعران، ادیبان و غزل‌سرایان دربار
عباسیان در
قرن دوم و سوم هجری قمری بود.
ابوحفص عمر بن عبدالعزیز اعمی شطرنجی، از موالی
بنی عباس و پدرش از موالی
منصور عباسی (خلافت
۱۳۶-
۱۵۸ق) بود. ابوحفص دوران رشد و بالندگی را در دربار
مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-
۱۶۹ق) به همراه فرزندان موالی مهدی گذراند و در آنجا پرورش یافت و ادب آموخت و در همین دوران نام پدرش را که از نام‌های ایرانی بود، به عبدالعزیز تغییر داد. ابوحفص از آن رو که شطرنج باز بود و به آن علاقه وافری داشت، به شطرنجی معروف گشت. وی پس از درگذشت مهدی عباسی، از شاعران خاص
عُلَیَّه دختر مهدی و از ملازمان درگاه وی شد و حتی زمانی که او
ازدواج کرد، در کنارش ماند و در هر موضوع و موردی که وی اراده می‌کرد،
شعر می‌سرود و زمانی که عُلَیَّه مورد غضب
هارون (خلافت
۱۷۰-
۱۹۳ق) واقع شد، او با سرودن اشعاری در عذرخواهی از هارون، وی را رهایی داد.
ابوحفص ادیبی ظریف و غزل‌سرایی چیره‌دست بود و در موارد بسیاری هنر خویش را به اثبات رساند.
ابوسعید اصمعی از شاعران و ادیبان معروف آن عصر می‌گوید: روزی به اتفاق ابوحفص بر هارون الرشید وارد شدیم. هارون که مست بود، از ما تقاضای شعری کرد که موافق میل وی باشد. ابوحفص پیش‌دستی کرده و درباره جاریه ناطفی، یکی از کنیزان وی اشعاری را سرود که مقبولش افتاد و از این بابت دو هزار
دینار پاداش گرفت.
ابوحفص زمانی از ندیمان
ابوعیسی بن رشید نیز بوده و اشعاری برای او سروده است. همچنین دیگر فرزندان هارون نیز با وی انس و الفت داشته و با او ملاقات می‌کردند.
وی نابینا
و دارای اثری به نام کتاب العطر بود. به گفته
ابن ندیم، مجموع اشعار وی که برخی تحت عنوان دیوان از آن یاد کرده‌اند، پنجاه ورق است.
کتبی وفات او را در زمان خلافت
معتصم (خلافت
۲۱۸-
۲۲۷ق) دانسته است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۰، برگرفته از مقاله «عمر شطرنجی».
