ابن‌قصیر ابوجعفر عبدالرحمان بن احمد ازدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ قَصیر، ابو جعفر عبدالرحمان بن احمد اَزْدی (د ۵۷۶ق/ ۱۱۸۰م)، فقیه و ادیب اندلسی می‌باشد.
به گفته مقری
و
ابن خطیب
وی از مردم
غرناطه بوده است. مقری افزون بر ابوجعفر
یکجا
او را با کنیه ابوزید و جای دیگر
با کنیه ابوالقاسم یاد کرده است.
وی در خانواده‌ای اهل
علم پرورش یافت. نخست پدر و عمّش ابومروان عبدالملک
آموزش او را به عهده گرفتند و سپس نزد استادان ناموری چون
ابوالحسن ابن باذش ،
ابن عطیه ،
ابن بقی ،
ابن ابی الخصال و
قاضی عیاض و جز آنان
دانش آموخت.
گویا در میان استادانش به قاضی عیاض ارادتی تمام داشته و از وی به نیکی و احترام بسیار یاد کرده است.
مقری داستان ورود قاضی عیاض به غرناطه و رفتار و منش وی را از قول ابن قصیر با شیوایی تمام بیان می‌کند.
ابن قصیر پس از تکمیل دانش به سیر و
سفر در بلاد
اندلس پرداخت.
در همین سفرها بود که مردمان بسیاری برای اخذ علم به محضر او می‌شتافتند.
وی ظاهراً در ۵۷۴ق عازم
تونس شد
و از آن‌جا که مردی موجّه بود و در
علوم ، به ویژه
فقه و
حدیث ، دستی توانا داشت، برای تصدّی قضا به یکی از شهرهای افریقیه نزدیک توزر سفر کرد.
در ۵۷۶ق با گروهی بر کشتی نشست تا از تونس به
حج رود، اما جماعتی از رومیان با کشتی‌های خود به آنان حمله آوردند. ابن قصیر به روایت
ابن قاضی در این نبرد، مردانه جنگید،
اما سرانجام همراه دیگر کشتی نشستگان کشته شد.
ابن قصیر صاحب تألیفات بسیار و نیز چندین خطبه و رساله مقامه بوده است
که در دست نیست، از جمله آنهاست: ۱. کتاب استخراج الدرر و عیون الفوائد و الخبر، ۲. کتاب الالفاظ المتساویة العیان المختلفة المعانی و الشکل و اللسان، ۳. کتاب مناقب اهل عصره یا مناقب من ادرک من اهل عصره.
ابن فرحون به برنامج وی که مشتمل بر روایات او بود، نیز اشاره دارد. ظاهراً ابن قصیر همچون بسیاری از علمای عصر خویش به تلخیص آثار گذشتگان عنایتی داشته است. کتاب‌های اختصار الترمذی، اختصار الموطَأ و اختصار الوثائق وی خود گواه این مطلب است.
وی کتاب دیگری را نیز مختصر کرده است که ضبط دقیق عنوان کتاب دانسته نیست.
ابن خطیب و ابن فرحون
آن را کتاب الجُمل، ابن قاضی،
کتاب الخلیل و مقری
کتاب الحِیَل‌ِ ابن خاقان اصفهانی دانسته‌اند. به گفته برخی، پس از آنکه مقامات حریری به اندلس راه یافت، تنی چند از دانشمندان اندلس و از جمله ابن قصیر به تقلید از آن پرداختند.
(۱) ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، ۱۸۸۲م.
(۲) ابن خطیب، محمد، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
(۳) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
(۴) ابن قاضی مکناسی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
(۵) پالنثیا، آنخل گنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
(۶) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیه، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۷) مقری تلمسانی، احمد، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قصیر»، ج۴، شماره۱۶۴۵.
