• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی خراسانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی کوفی خراسانی بلخی (م ۱۰۵ هـ)، از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام)، محدث، فقیه و مفسر برجسته بعد از تابعین در قرن اول هجری قمری بود.


ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بن یزید هلالی کوفی خراسانی بلخی، تبار او از کوفه بودند،
[۱] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
ولی ضحاک در بلخ می‌زیست
[۲] بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
و یکی از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام) به شمار می‌رفت.
[۳] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    

وی از راویان موثق و امین
[۴] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
و از فقها
[۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی، ج۱۶، ص۲۰۷.    
و مفسران برجسته
[۶] عادل نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۷.    
بوده و در روستای بروقان بلخ تعلیم و تربیت قریب سه هزار کودک را بر عهده داشت.
[۷] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۵.    
برای مدتی در سمرقند و بخارا نیز اقامت داشت.
[۸] بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    

برخی از ارباب رجال اهل‌سنت او را توثیق، و برخی تضعیف نموده‌اند.
[۹] صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    


ضحاک تفسیر را نزد سعید بن جبیر در ری فرا گرفت.
[۱۰] ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۰.    
برخی از ارباب رجال گفته‌اند که او حضرت علی (علیه‌السّلام) را دیده و از آن حضرت حدیث آموخته
[۱۱] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
و از افرادی چون ابن‌عباس و ابوسعید خدری نیز حدیث نقل کرده است.
[۱۲] صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    

راویانی چون بزیع بن عبدالله لحّام و اسماعیل بن ابی‌خالد از وی روایت کرده‌اند.
[۱۳] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    


ضحاک در تفسیر، بسیار تواناست و آراء استوار و بی‌مانندی دارد، چنان‌که ابن‌کثیر دمشقی در تفسیر واژه ترائب از وی روایت کرده و این کلمه را به استخوان‌های جفت در بدن از جمله دو استخوان بالای رستنگاه مو، میان دو ران معنا و به این وسیله معضلی را حل کرده است.
[۱۴] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن‌کثیر، ج۴، ص۵۳۲.    
[۱۵] ر. ک:معرفت، محمدهادی، التمهید، ج۶، ص۶۳.    


هلالی در سال ۱۰۵ هـ درگذشت.
[۱۶] ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۱.    
در تاریخ وفاتش اختلاف است.

اثر علمی ضحاک تفسیر القرآن می‌باشد.
[۱۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۲.    
[۱۸] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
دارای دو تفسیر کبیر و صغیر است که هر دو، مرجع تفاسیری همچون طبری و طبرسی قرار گرفته است.

۱. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۲. ↑ بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۳. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۴. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۵. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی، ج۱۶، ص۲۰۷.    
۶. ↑ عادل نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۷.    
۷. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۵.    
۸. ↑ بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۹. ↑ صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۰. ↑ ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۰.    
۱۱. ↑ نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
۱۲. ↑ صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۳. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۱۴. ↑ ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن‌کثیر، ج۴، ص۵۳۲.    
۱۵. ↑ ر. ک:معرفت، محمدهادی، التمهید، ج۶، ص۶۳.    
۱۶. ↑ ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۱.    
۱۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۲.    
۱۸. ↑ نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۰۸، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی».
• محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۴۱۳-۴۱۴.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام سجاد | درگذشتگان سال 105 (قمری) | راویان از امام علی | محدثان قرن ۱ (قمری) | مفسران قرن 1 (قمری)
جعبه ابزار