• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالقاسم احمد بن موسی بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی (م حدود ۲۶۵ هـ)، از خاندان بنوموسی و فرزند موسی بن شاکر منجم مامون عباسی، بود. احمد بغدادی مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد عصر خود بود.


ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی، یکی از پسران موسی بن شاکر بود که به بنوموسی
[۱] ابن‌ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۲۸۳.    
و بنوموسی منجّم معروف‌اند.
[۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۴۱۳.    
اینان اصالتاً خراسانی بودند
[۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.
و در بغداد به دنیا آمدند.
[۴] بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.

احمد به همراه دو برادر خود محمد و حسن در بغداد به سر می‌برد.
[۵] جاودان، محمدعلی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلام، ص۲۵۷.
پدر آنان موسی بن شاکر، منجم مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) بود
[۶] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۳۱۵.
و در زمان مامون نیز درگذشت. با مرگ پدر، بنوموسی که خردسال بودند، تحت سرپرستی مامون به فراگیری علوم در بیت الحکمه پرداختند و چون مامون به هوشمندی او و برادرانش پی برده بود، هر سه را در بیت الحکمه، نخستین مؤسسه علمی و بسیار شبیه به فرهنگستان‌های امروزی که خود آن را تاسیس کرده بود، به خدمت گماشت.
از اساتید و شیوخ احمد بزرگانی چون اسحاق بن ابراهیم مصعبی و یحیی بن ابی‌منصور را می‌توان نام برد.
[۷] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
ابن‌ندیم نوشته است که بنوموسی در تلاش برای دستیابی به علوم، اشخاصی را با هزینه خود به سرزمین روم می‌فرستادند و مترجمان را از گوشه و کنار با دادن عطایا و بخشش‌های گزاف، به مرکز خلافت جلب می‌کردند.
[۸] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
این سه برادر مترجمان عالی مقامی چون حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را در این راه به استخدام گرفته بودند.
[۹] بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
احمد مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد گشته بود، اما در صنعت حیل و مکانیک ماهرتر از برادران خود بود.
[۱۰] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۲.
این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند و بدین جهت تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست.
[۱۱] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۸.


مشهورترین اثر بنوموسی کتاب الحیل است که درباره مهندسی مکانیک بوده و یکصد دستگاه میکانیکی در آن شرح داده شده است. ابن‌ندیم آثار مشترک آنان و برخی آثار احمد را این‌گونه بیان کرده است:
کتاب بنوموسی فی القرسطون.
کتاب الحیل.
کتاب المخروطات.
کتاب لیس فی خارج کرة الکواکب الثابته کرة تاسعه.
کتاب المسالة التی القاها علی سند بن علی.
کتاب مسائل جرت بین سند و بین احمد.
کتاب مساحة الاکر و قسمة الزوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین مقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة.
[۱۲] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    

و کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره.
[۱۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۵۲.

حاجی خلیفه کتاب معرفة مساحة الاشکال البسیطه و الکریه را نیز به بنوموسی نسبت داده و تصحیح و اصلاح کتاب المخروطات و تصنیف ابلونیوس را از حسن و احمد، پسران موسی بن شاکر دانسته است.
[۱۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۵۶.    
[۱۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۹-۱۷۴۰.    


تاریخ دقیق درگذشت احمد معلوم نیست، اما اسماعیل پاشا آن را در حدود ۲۶۵ هـ نوشته است.
[۱۶] بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۰.    


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۸۰.    
[۱۸] موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۹۰.
[۱۹] ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۶۱.    
[۲۰] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۷، ص۱۱۷.    
[۲۱] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۸۸.    
[۲۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۵۷.    
[۲۳] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
[۲۴] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۲، ص۱۷۰.    
[۲۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۳۸.    
[۲۶] احمد بیرشک و دیگران، خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان، ص۲۳۷.


۱. ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۲۸۳.    
۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۴۱۳.    
۳. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.
۴. ↑ بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
۵. ↑ جاودان، محمدعلی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلام، ص۲۵۷.
۶. ↑ قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۳۱۵.
۷. ↑ قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
۸. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۹. ↑ بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
۱۰. ↑ قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۲.
۱۱. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۸.
۱۲. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۱۳. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۵۲.
۱۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۵۶.    
۱۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۹-۱۷۴۰.    
۱۶. ↑ بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۰.    
۱۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۸۰.    
۱۸. ↑ موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۹۰.
۱۹. ↑ ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۶۱.    
۲۰. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۷، ص۱۱۷.    
۲۱. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۸۸.    
۲۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۵۷.    
۲۳. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
۲۴. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۲، ص۱۷۰.    
۲۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۳۸.    
۲۶. ↑ احمد بیرشک و دیگران، خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان، ص۲۳۷.


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۲۲، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 265 (قمری) | ریاضی‌دانان قرن 3 (قمری) | موسیقی‌دانان قرن 3 (قمری)
جعبه ابزار