ابن‌حاج ابوالفیض حمدون بن عبدالرحمان سلمی مرداسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ حاج، ابوالفیض حمدون بن عبدالرحمان بن حمدون سُلمی مِرداسی ([[۷ ربیع‌الثانی] ]۱۱۷۴ - ۱۲۳۲ ق/۲۴ فوریه ۱۷۶۱ - ۱۸۱۷ م)، مفسر، ادیب و
فقیه
مالکی است. که ازهری
کنیه او را
ابوالمواهب آورده است.
ابن حاج در فاس (در مراکش کنونی) متولد شد و پرورش یافت
و علوم دینی و ادبی را نزد استادانی چون طیب بن کیران، بنانی، یازغی و عبدالقادر بن شقرون فرا گرفت.
در سفر
حج با دانشمندان بنام زمان مانند
شیخ مرتضی و
شیخ کوهن در
مکه ملاقات و از آنان کسب فیض کرد.
شهرت و مهارت او در
فقه و
ادب موجب حرمتش نزد امیران گردید، چنانکه پس از تسلط
وهابیان بر سرزمین
حجاز، عبدالله بن سعود وهابی، برای دعوت به آیین خود، نامه‌هایی به اطراف و از جمله فاس فرستاد و اصول
مذهب وهابی را تشریح کرد. ابن حاج از جانب سلطان مولی سلیمان، امیر فاس مأموریت یافت که جواب
نامه را تهیه کند.
او مدتی نیز تصدی
حسبه فاس و
مظالم
مغرب را بر عهده داشت و گفته شده که در
امر به معروف و
نهی از منکر و رفع
ستم از مردمان اهتمام خاصی داشت.
ابن حاج تألیفاتی در مسائل فقهی،
کلامی،
تفسیر،
منطق و جز آن دارد:
نفحة المسک الداری لقاری صحیح البخاری که زرکلی
از چاپ آن اطلاع داده است.
بروکلمان نیز ضمن ضبط نام آن به شکل
بهجة المسک الداری لقاری تاریخ البخاری که غیر دقیق به نظر می‌رسد، از چاپ آن در فاس بدون ذکر تاریخ خبر داده است.
۱. تألیف فی قوله تعالی: و آیة لهم اللیل نسلخ منه النهار، در تفسیر
۲. تقایید مختلفه، کتابخانه صبیحیه سلا
۳. تقیید علی قوله تعالی: تلک حدود الله، در تفسیر
۴. الثمر (یا التمر) المهتصر من روض المختصر، حواشی بر شرح تفتازانی بر تلخیص المفتاح خطیب قزوینی
۵ و ۶. دو مجلد دیوان اشعار
۷. رسالة فی اجتماع النفی و القید
۸. رسالة فی کلمة «قال» الواقعة بین رجال الحدیث ذکراً او حذفاً
۹. شرح عقود الفاتحة
۱۰. مقامات حمدونیة،
که احتمالاً با مقامة حمدون ابن الحاج موجود در کتابخانه جلاوی پاشا در مراکش
یکی است.
۱۱. مقصورة فی العروض
۱۲. نوافح الغالیة فی المدائح السلیمانیة (وایدا، که احتمال دارد با یکی از دو دیوان وی منطبق باشد.
(۱) محمد بشیر ازهری، کتاب الیواقیت الثمینة فی اعیان مذهب عالم المدینة، مصر، ۱۳۲۴ق.
(۲) تیموریه، فهرست.
(۳) جامعه، خطی.
(۴) محمد حجی، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، کویت، ۱۴۰۶ق.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۶) علوش، ی س و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیة المحفوظة فی الخزانة العامة برباط الفتح، رباط، ۱۹۵۴م.
(۷) عبدالله گنون، النبوغ المغربی فی الادب العربی، دارالکتاب اللبنانی، بیروت.
(۸) محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۹) احمد ناصری، الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، به کوشش جعفر و محمد ناصری، بیروت، ۱۹۵۶م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفیض ابن‌حاج»، ج۳، ص۱۰۶۸.
