ابوالفتوح منتجب‌الدین اسعد بن محمود عجلی اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبوالفُتوح عٍجلی، منتجب‌الدین اسعد بن
محمود بن خلف بن
احمد اصفهانی (۵۱۵-۶۰۰ق/۱۱۲۱-۱۲۰۴م)، فقیه و واعظ
شافعی بود.
بعضی ولادت وی را در ۵۱۴ق نیز ضبط کرده‌اند.
او مردی پارسا و عابد بود و از راه وراقی زندگی را می‌گذراند، ولی با این حال مرجعیت
فتوا در
اصفهان با او بود.
آراء فقهی او حتی در دیگر نقاط نیز مورد توجه بوده چنان‌که رافعی فقیه نامدار
شافعی در زمان حیات ابوالفتوح یا اندکی پس از وفات وی در کتاب خود از او نقل کرده است.
وی مدتی به وعظ پرداخت، سپس آن را ترک گفت و کتابی در آفات وعظ و نصیحت به واعظان نوشت
در ۵۵۷ق به
بغداد سفر کرد و در آن‌جا از
محمد بن عبدالباقی معروف به ابن بطی حدیث شنید.
همچنین او
صحیح بخاری را از
غانم بن احمد جلودی ، معرفه علوم الحدیث
حاکم نیشابوری را از
ابوالقاسم اسماعیل بن محمد بن فضل والمعجم الکبیر و المعجم الصغیر طبرانی را از
فاطمه جوزدانی ، در اصفهان فراگرفت.
از دیگر مشایخ او در
حدیث می‌توان
ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد بغدادی و
قاسم بن فضل صیدلانی را نام برد.
وی همچنین از
زاهر بن طاهر شحامی ،
اسماعیل بن فضل بن اخشید و
عبدالعزیز بن محمد آدمی اجازه نقل حدیث گرفت.
از شاگردان و راویان او
ابوالحسن علی بن محمد بن احمد قشیری مغربی ،
ابونزار ربیعه بن حسن فقیه ضیاء مقدسی. ،
نجم‌الدین حنبلی ،
عمادالدین عبدالسلام بن محمودحنفی ،
شمس‌الدین عمر بن مظفر بن روزبهان ،
تاج‌الدین احمد بن محمود بن محمد نعمانی و
عطاءالله بن محمد بن خداداد خوزی را می‌توان برشمرد.
او به
احمد بن ابی‌الخیر و
علی ابن بخاری نیز اجازه نقل حدیث داده است.
ابوالفتوح در
اصفهان درگذشت
و به گزارش
نصیرالدین ابن حمزة طوسی از همان هنگام مقبره او زیارتگاه مردم شد.
بر پایه گزارش‌هایی دیگر حتی در عهد
صفویه نیز مردم اصفهان
قبر او را به پندار این‌که قبر ابوالفتوح رازی مفسر شیعی است، زیارت می‌کرده‌اند.
هم‌اکنون نیز مقبره وی در اصفهان در بقعه امامزاده ابراهیم در گورستان طوقچی باقی است.
ابوالفتوح عجلی آثاری داشته که نسخه‌های خطی برخی از آن‌ها در کتابخانه‌ها موجود است:
۱. الرساله الناصحه فی بیان آفات الوعظ، در کتابخانه ولی‌الدین افندی.
۲.شرح الکلمات المشکله فی کتاب السامی فی الاسامی، در کتابخانه
احمد ثالث.
۳. شرح ابهام الوجیز والبسیط، که شرحی است بر دو متن فقهی شافعی تألیف امام
محمد غزالی.
۴.الغنیه فی الفرائض الشافعیه، در
علم مواریث ، در کتابخانه اوقاف بغداد.
۵.نکت الفصول فی بیان الاصول، در کتابخانه اوقاف بغداد.
همچنین ابوالفتوح کتاب الایضاح عن اصول صناعه المساح ابومنصور عبدالقاهر بغدادی را ترجمه کرده است.
این ترجمه همراه با متن اصلی آن در
تهران (۱۳۴۷ش) به چاپ رسیده است.
ابوالفتوح تألیف مهم دیگری نیز با نام تتمه التتمه للابانه داشته که اثری از آن دردست نیست.
کتاب الابانه در فقه شافعی تألیف عبدالرحمن ثورانی (د ۴۶۱ق) و تتمه آن از عبدالرحمن بن مأمون شافعی معروف به متولی (د ۴۷۸ق) است، ابوالفتوح عجلی این کتاب را در تکمیل آن نوشته است و مفتیان اصفهان در
فتوا به کتاب تتمه‌التتمه استناد می‌کردند.
(۱) ابن‌خلکان، وفیات.
(۲) ابن نقطه،
محمد بن عبدالغنی، التقیید لمعرفه الرواه و السنن والمسانید، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۳) اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیه، به کوشش عبداللـه جبوری، بغداد ۱۳۹۱ق /۱۹۱۷م.
(۴) جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدالازار، به کوشش
محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
(۵) حدیقه‌الشعیه، منسوب به مقدس اردبیلی، تهران، کتابخانه علمیه اسلامیه.
(۶) خدیویه، فهرست.
(۷) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م.
(۸) ذهبی،
محمد بن
احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال سرحان، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴.
(۹) ذهبی،
محمد بن
احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن‌الدبیشی، بیروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م.
(۱۰) سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیه، قاهره، ۱۹۶۶م.
(۱۱) سلامی،
محمد بن رافع، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۳۸م.
(۱۲) ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیه فی مکتبات ترکیا، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۱۳) شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۶۵ ش.
(۱۴) ضیاء مقدسی، محمدبن عبدالواحد، مناقب جعفر بن ابی‌طالب، به کوشش محمدحسن آل یاسین، بغداد، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
(۱۵) طلس،
محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
(۱۶) منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التکملة لوفیات النقله، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفتوح عجلی»، ج۶، ص۲۴۴۳.
