ابوالحسن نورالدین علی بن محمد اشمونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اُشْمونی، ابوالحسن نورالدین
علی بن
محمد بن عیسی (۸۳۸ - ۹۱۷ یا ۹۱۸ق/۱۴۳۵-۱۵۱۱ یا ۱۵۱۲م)، فقیه، نحوی و مقری
شافعی
مذهب مصری است.
وی در ناحیه «قناطر السباع» زاده شد.
در آغاز، چنانکه معمول آن زمان بود، قرآن و چند منظومه فقهی و ادبی را از برنمود و از حدود ۱۶ سالگی، در درس شیوخ زمان خود حاضر شد.
او
فقه ،
اصول فقه ،
کلام ،
ادب ،
فرائض (تقسیم
ارث )،
قرائات و حتی
ذکر و
تصوف را نزد مشاهیر زمان همچون
بلقینی ،
ابوبکر ابن محمد حصنی ،
نورالدین عجمی و
شمس‌الدین جزری فرا گرفت
تا خود از ۸۶۴ق به تعلیم جویندگان
علم و
معرفت همت گمارد و شهرتی یافت و شاگردانی به دور خود گرد آورد.
اشمونی از حدود
سال ۸۸۶ق/۱۴۸۱م، مدت ۳ سال، قضای شهر
دمیاط را عهده‌دار گردید و از آن پس نیز تا آخر عمر سمت نیابت
قضا داشت.
او را به شیوایی بیان و پارسایی و پرهیزگاری ستوده‌اند.
درباره سال مرگ اشمونی تاریخهای دیگری نیز یاد شده است.
اشمونی در
نحو ،
اصول فقه ،
فقه ،
منطق و
کلام تألیفاتی پدید آورده است که عمدتاً شرح و تفصیل متنهای کهن‌تر بوده است.
این آثار، برخی در قالب
نظم (منظومه‌های تعلیمی) و برخی،
نثر (شرح یا حاشیه)، صورت مکرر یافته است:
منهج السالک الی الفیة ابن مالک، که مفصل‌ترین شرح چاپ شده
منظومه ابن مالک است.
اشمونی در این اثر، با گزینش شیوه شرح
مزجی ، هم اشعار مغلق
الفیه را با بیانی منثور باز نموده، و هم به طور وافی به تبیین مقاصد آن پرداخته است.
او با آگاهی از آراء شارحان پیش از خود، شرحی جامع و فراگیر فراهم آورده است و گه‌گاه درباره انتقاداتی که برخی از آنان بر اقوال
ابن مالک وارد آورده‌اند، داوری می‌کند.
علاوه بر این اشمونی به شواهد قرآنی و شعری فراوانی استشهاد کرده که متن سخت فشرده و گاه مبهم الفیه را روشنی می‌بخشد.
این اثر که مهم‌ترین تألیف اشمونی قلمداد می‌شود، از همان آغاز، اعتنای دانشمندان را به خود جلب کرد و حواشی متعددی بر آن نگاشته شد که از آن میان می‌توان از حاشیه عالمانه
محمد بن علی صبّان (د ۱۲۰۶ق/۱۷۹۱م) و حاشیه
ابن‌سعیدتونسی (د ۱۱۹۹ق/۱۷۸۴م) موسوم به
زواهر الکواکب لبواهر المواکب یاد کرد.
اما، چنانکه میان نحو شناسان رسم است، بر این حواشی نیز شروح و تفاصیل تازه‌تری نوشته شد که از آن میان می‌توان از تقریرات
شیخ احمد رفاعی بر
حاشیه صبان در نسخه چاپ بولاق و تقریرات اسماعیل
حامدی بر همان حاشیه در نسخه چاپ الازهریه نام برد.
این شرح بارها، به صورت مستقل یا به همراه یکی از حواشی آن، به چاپ رسیده است.
آخرین چاپ در خور ذکر کتاب، متعلق به
محمد محیی‌الدین عبدالحمید است که همراه با توضیحات او، مکرراً در مصر و لبنان منتشر شده است.
شرح بر الانوار لعمل الابرار اثر
جمال الدین یوسف بن ابراهیم اردبیلی (د ۷۹۹ق/۱۳۹۷م)، در
فقه
شافعی .
نظم
ایساغوجی از تألیفات
اثیرالدین مفضّل بن عمر ابهری (د ح ۷۰۰ق/۱۳۰۱م) که به
کلیات خمس و دیگر مباحث
علم منطق می‌پردازد.
اشمونی این کتاب را نخست به
نظم آورد
و سپس منظومه خویش را شرح کرد.
شرح بخشی از
تسهیل الفوائد و تکمیل المقاصد ابن مالک (ه م) در
علم نحو .
نظم و شرح
جمع‌الجوامع فی اصول الفقه از تألیفات
تاج‌الدین عبدالوهاب بن علی سبکی (د ۷۷۱ق/۱۳۶۹م).
سخاوی گوید که خود تقریظی بر این منظومه اشمونی نگاشته است.
بروکلمان از چاپ این منظومه با نام
البدر اللامع فی نظم جمع الجوامع در ۱۳۳۲ق در قاهره خبر داده است.
نظم و شرح
المجموع فی علم الفرائض ، المجموع مسائلی است که توسط
محمد بن شرف کلائی شافعی (د ۷۷۷ق/۱۳۷۵م) در یک مجموعه گردآوری شده است.
الینبوع، در شرح
المجموع فی فروغ الشافعیه تألیف
حسین بن شعیب معروف به
ابن سنجی (د ۴۳۰ق/۱۰۳۹م).
مجموع المسائل، منتخبی است از مسائل فقهی مندرج در کتابهای مورد اعتماد مفتیان شافعی که ظاهراً توسط اشمونی گردآوری شده است.
نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه اوقاف شهر
موصل وجود دارد.
نظم و شرح
منهاج الدین فی شعب الایمان تألیف
حسین ابن حسن حلیمی شافعی (د ۴۰۳ق/۱۰۱۲م) که مباحث
عقاید و
احکام
فقه را شامل است
به گزارش
سخاوی ، اشمونی خرده گیریهای
ابراهیم بن عمر بقاعی (د ۸۸۵ق/۱۴۸۰م) بر این قول غزالی: «لیس فی الامکان ابدع مماکان» را در نوشتاری پاسخ داده است.
با آنکه اشمونی از قریحه شعری برخوردار بوده است، از سروده‌های دیگر وی جز دو
بیت که
ابن ایاس نقل کرده است،
اثری در دست نیست.
(۱)
محمد ابن ایاس، بدائع الزهور، به کوشش
محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
(۲) عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، بیروت، دارالفکر.
(۳) سالم عبدالرزاق
احمد، فهرس مخطوطات مکتب الاوقاف العامة فی الموصل، وزارت اوقاف، بغداد.
(۴) بغدادی، هدیه.
(۵) حاجی خلیفه، کشف.
(۶) زرکلی، اعلام.
(۷)
محمد سخاوی، الضوء اللامع، بیروت، دار مکتبة الحیاة.
(۸) عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الصغری، به کوشش عبدالقادر
احمد عطا، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۹)
محمد شوکانی، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق.
(۱۰)
محمد صبان، حاشیة الصبان
علی شرح الاشمونی، قاهره، داراحیاء الکتب العربیه.
(۱۱)
محمد غزی، الکواکب السائرة، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اشمونی»، ج۹، ص۳۵۷۷.
