• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابواسماعیل حسین بن علی طغرائی اصفهانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابواسماعیل حسین بن علی طغرائی اصفهانی، ادیب فاضل و شاعر ماهر و صاحب‌منصب در دربار سلطان محمّد سلجوقی بوده است.


مؤیّدالدّین ابواسماعیل حسین بن علی بن محمّد بن عبدالصّمد اصفهانی معروف به «طغرائی» و ملّقب به «فخرالکتاب»، ادیب فاضل و شاعر ماهر، نسب او به «ابوالاسود دُئِلی» منتهی می‌شود.
[وی در سال ۴۴۸ق متولّد شده و به تحصیل پرداخت و در شعر و ادب استادی توانا و در علوم مختلف خصوصاً کیمیا دانشمندی ماهر گردید و پس از مدتی به دربار سلطان محمّد سلجوقی قرار گرفته و عهده‌دار «دیوان طغرا» گردیده و به «طغرایی» شهرت یافت او پس از مرگ این پادشاه در سال ۵۱۱ق در موصل به سلطان مسعود فرزندش پیوست و به وزارت او رسید. در جنگی که بین سلطان مسعود بن محمّد سلجوقی و برادرش سلطان محمود اتفاق افتاد. سپاهیان سلطان مسعود در نزدیکی اسدآباد همدان عزیمت یافته و شکست خوردند و طغرایی به اسارت درآمد. در این هنگام شهاب اسعد که رئیس تحریرات بود و کمال‌الملک علی سمیرمی وزیر سلطان محمود که از پیشرفت کار مؤیدالدّین طغرایی به هراس افتاده بودند، او را به داشتن عقاید فاسد و الحاد متهم ساخته و نزد شاه به بدگوئی پرداختند. بار اول طغرایی اشعاری خواند و از خود رفع اتهام کرد و شاه از قتل او چشم پوشید، امّا آن دو به توطئه و سعایت خود ادامه دادند و عاقبت شاه دستور کشتن استاد طغرایی را صادر کرد و این چنین او به شهادت رسید.

در سال قتل طغرایی بین موّرخان و تراجم نویسان اختلاف است و آن را یکی از سال‌های ۵۱۳ یا ۵۱۴ یا ۵۱۵ق ذکر کرده‌اند که با مقایسه و مطابقت منابع شاید سال ۵۱۴ق را بتوان پذیرفت.
در سال ۵۱۶ کمال‌الملک سمیرمی توسط غلام طغرایی در چهار بازار بغداد از پای درآمد.]
طغرایی از شیعیان راسخ العقیده بوده و عموم علماء و مؤلّفین شیعه او را ستوده‌اند.

کتب زیر از تالیفات اوست:
۱. «الاحسان فی علم المیزان» ۲. «الارشاد الی الاولاد»، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه مجلس در تهران و نسخه دیگر در مجموعه کتاب‌های اهدایی آقای مشکاة به دانشگاه تهران موجود است. ۳. «اسرار الحکمه» ۴. «تراکیب الانوار» ۵. «جامع الاسرار» درباره کیمیا ۶. «الجوهر النضیر فی صناعة الاکسیر» ۷. «حقایق الاستشهادات» در رد نظر ابن سینا درباره ابطال کیمیا که به شماره ۱۱۰۶۴ در کتابخانه وزیری یزد موجود است. ۸. «دیوان اشعار» که نسخه‌های آن در دارالکتب المصریه در قاهره و در کتابخانه‌هایی در برلین، موزه لندن و «سن پطرزبورگ» روسیه موجود است. همچنین در سال ۱۳۰۰ در استامبول به چاپ رسیده است. ۹. «ذات القواعد» ۱۰. «رساله خاتمه» ۱۱. «شرح دیوان مُتنبّی» ۱۲. «طغراء الشریفه» ۱۳. «لامیه العجم» مشهورترین اثر طغرائی، که قصیده‌ای است به عربی در ۵۹ بیت که مورد توجّه ادبای عرب و ایرانی واقع شده و ده‌ها شرح بر این قصیده نوشته‌اند از جمله شرح صفدی، [و بسیاری از مستشرقین اروپایی به تحقیق، ترجمه و چاپ ان اقدام کرده‌اند از جمله پروفسور بوکوک آن را به لاتین ترجمه کرده و در سال ۱۶۶۱م. با حواشی بسیار آن را به چاپ رسانیده است.] ۱۴. «مصابیح الحکمه و مفاتیح الرّحمه» در علم اکسیر و کیمیا.

استاد طغرائی به فارسی و عربی شعر می‌سروده است و قصیده «لامیة العجم» با این بیت آغاز می‌شود:
«اصاله الرّای صانتنی عن الخطل ••••• و حلیه الفضل زانتنی لدی العطل»
[۱] عقیلی، سیف‌الدین حاجی بن نظام، آثار الوزراء، ص۲۶۲.
[۲] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۳، ص۱۱۰۶.    
[۳] یافعی، عبدالله ابن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۰۹-۲۱۰.    
[۴] جابری انصاری، حسن‌خان، تاریخ اصفهان و ری، ص۱۱۵.
[۵] قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۴۴۹-۴۵۰.    
[۶] برقعی‌قمی، سیدعلی‌اکبر، راهنمای دانشوران، ج۲، ص۱۱۳.
[۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ثقاة العیون، ص۸۰-۸۱.
[۸] راوندی، محمد بن علی، راحة الصّدور، ص۲۳۹.
[۹] شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۹۵-۹۶.    
[۱۰] اصفهانی افندی، میرزاعبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۱۶۹-۱۶۶.    
[۱۱] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات و الاعیان، ج۲، ص۱۸۵.    
[۱۲] قمی، شیخ عباس، فواید الرضویه، ج۱، ص۱۴۱.
[۱۳] صاحب جواهر، عبدالعزیز، آثار الشیعه، ج۴، ص۵۲-۵۰.
[۱۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۴۶.    
[۱۵] آقایانی‌ چاوشی، جعفر، شیمیدانان نامی اسلامی، ص۱۸۰-۱۷۷.
[۱۶] قمی، شیخ عباس، هدیة الاحباب، ص۲۱۴.
[۱۷] تفضلی، آذر و مهین فضایلی جوان، فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص۱۷۵.
[۱۸] فقیه ‌ایمانی، مهدی، تاریخ تشیع اصفهان، ص۲۷۶-۲۷۱.
[۱۹] کاشانی، حبیب‌الله‌ بن‌ علی‌مدد و دیگران، لباب الالقاب، ص۱۴۴.
[۲۰] امین عاملی‌، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۱۷۰.    
[۲۱] صفا، حبیب‌الله، تاریخ و ادبیات در ایران، ج۲، ص۱۰۳۸.
[۲۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۶۴۸.    
[۲۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۳، ص۲۷۴.    
[۲۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۱۸.    
[۲۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۸، ص۲۷۱.    
[۲۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۳۰۲.    
[۲۷] موسوی خوانساری، میرزامحمدباقر، روضات الجنات، ج۳، ص۱۹۴.    
[۲۸] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۷.    
[۲۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۶۵.    
[۳۰] جناب، میرسیدعلی، الاصفهان (رجال و مشاهیر)، ص۳۷۶-۳۷۷.
[۳۱] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل «حسین»، ص۶۵۹.
[۳۲] زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیه، ج۳، ص۱۷۷.
[۳۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۳۷-۱۵۳۹.    
[۳۴] بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ص۳۱۱.    
[۳۵] امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیله، ص۴۰.
[۳۶] مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال دوازدهم: سال ۱۳۴۴، شماره ۴۷ و ۴۸، ص۴۵۲-۳۷۳.
[۳۷] مجله کیهان‌اندیشه: شماره ۵۴، خرداد و تیر ۱۳۷۳، ص۱۹۱-۱۸۹.
[۳۸] مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۵۴۹-۵۵۰.


۱. ↑ عقیلی، سیف‌الدین حاجی بن نظام، آثار الوزراء، ص۲۶۲.
۲. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۳، ص۱۱۰۶.    
۳. ↑ یافعی، عبدالله ابن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۰۹-۲۱۰.    
۴. ↑ جابری انصاری، حسن‌خان، تاریخ اصفهان و ری، ص۱۱۵.
۵. ↑ قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۴۴۹-۴۵۰.    
۶. ↑ برقعی‌قمی، سیدعلی‌اکبر، راهنمای دانشوران، ج۲، ص۱۱۳.
۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ثقاة العیون، ص۸۰-۸۱.
۸. ↑ راوندی، محمد بن علی، راحة الصّدور، ص۲۳۹.
۹. ↑ شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۹۵-۹۶.    
۱۰. ↑ اصفهانی افندی، میرزاعبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۱۶۹-۱۶۶.    
۱۱. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات و الاعیان، ج۲، ص۱۸۵.    
۱۲. ↑ قمی، شیخ عباس، فواید الرضویه، ج۱، ص۱۴۱.
۱۳. ↑ صاحب جواهر، عبدالعزیز، آثار الشیعه، ج۴، ص۵۲-۵۰.
۱۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۴۶.    
۱۵. ↑ آقایانی‌ چاوشی، جعفر، شیمیدانان نامی اسلامی، ص۱۸۰-۱۷۷.
۱۶. ↑ قمی، شیخ عباس، هدیة الاحباب، ص۲۱۴.
۱۷. ↑ تفضلی، آذر و مهین فضایلی جوان، فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص۱۷۵.
۱۸. ↑ فقیه ‌ایمانی، مهدی، تاریخ تشیع اصفهان، ص۲۷۶-۲۷۱.
۱۹. ↑ کاشانی، حبیب‌الله‌ بن‌ علی‌مدد و دیگران، لباب الالقاب، ص۱۴۴.
۲۰. ↑ امین عاملی‌، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۱۷۰.    
۲۱. ↑ صفا، حبیب‌الله، تاریخ و ادبیات در ایران، ج۲، ص۱۰۳۸.
۲۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۶۴۸.    
۲۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۳، ص۲۷۴.    
۲۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۱۸.    
۲۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۸، ص۲۷۱.    
۲۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۳۰۲.    
۲۷. ↑ موسوی خوانساری، میرزامحمدباقر، روضات الجنات، ج۳، ص۱۹۴.    
۲۸. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۷.    
۲۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۶۵.    
۳۰. ↑ جناب، میرسیدعلی، الاصفهان (رجال و مشاهیر)، ص۳۷۶-۳۷۷.
۳۱. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل «حسین»، ص۶۵۹.
۳۲. ↑ زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیه، ج۳، ص۱۷۷.
۳۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۳۷-۱۵۳۹.    
۳۴. ↑ بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ص۳۱۱.    
۳۵. ↑ امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیله، ص۴۰.
۳۶. ↑ مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال دوازدهم: سال ۱۳۴۴، شماره ۴۷ و ۴۸، ص۴۵۲-۳۷۳.
۳۷. ↑ مجله کیهان‌اندیشه: شماره ۵۴، خرداد و تیر ۱۳۷۳، ص۱۹۱-۱۸۹.
۳۸. ↑ مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۵۴۹-۵۵۰.


مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۲، ص۷۱۳-۷۱۵.    




جعبه ابزار