ابواسحاق اسماعیل بن ابان وراق ازدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسماعیل بن
ابان (م ۲۱۶ هـ)، از محدثانی است که در منابع
شیعه و
اهل‌سنت به صورت اسماعیل بن
ابان وراق ازدی کوفی و اسماعیل بن
ابان حنّاط غنوی عامری کوفی ذکر شده که برخی از رجال‌شناسان آنها را متحد دانسته‌اند و برخی دیگر آنها را دو نفر دانسته‌اند، اما به نظر می‌رسد آنها دو نفر هستند.
ابواسحاق اسماعیل بن
ابان وراق ازدی کوفی،
این نام و نسب در منابع رجالی شیعه و اهل‌سنت چندین بار تکرار شده و در بیشتر موارد تنها به نام و نام پدر اشاره کرده و لقب و مشخصات دیگر وی را نیاورده‌اند، از این‌رو در ذیل اطلاعات مربوط به هر یک را مرور می‌کنیم.
نجاشی نام او را اسماعیل بن
ابان، و راوی‌اش را
احمد بن محمد برقی (م ۲۸۰ هـ) ذکر می‌کند و می‌گوید که برقی اخبار
علی بن نعمان و کتاب موت المؤمن و الکافر و کتاب دیگری را از او
روایت کرده است.
شیخ طوسی در کتاب
رجال ذیل اصحاب
امام صادق (علیه‌السّلام) از اسماعیل بن
ابان حنّاط نام برده
و در
فهرست، دو بار از اسماعیل بن
ابان بدون هیچ مشخصه‌ای یاد کرده است که در یک مورد،
محمد بن علی صیرفی و در مورد دوم ابراهیم بن اسماعیل گزارشگر کتاب او می‌باشد.
برخی معتقدند که این تعدد به معنای دو نفر بودن نیست، بلکه شیخ خواسته است تعدد طرق خود را تذکر دهد.
در کتب رجالی اهل‌سنت نیز از دو نفر هم نام یاد می‌شود: ابواسحاق اسماعیل بن
ابان وراق ازدی کوفی (م ۲۱۶ هـ) و ابواسحاق اسماعیل بن
ابان حنّاط (خیاط) غنوی عامری کوفی (م ۲۱۰ هـ). اولی استاد
بخاری،
ابوداود،
ابن‌حنبل،
ابن‌معین،
ابوحاتم و
ابوزرعه بوده و توثیق شده است. دومی را که از
هشام بن عروه،
ابوخالد عمرو بن خالد واسطی و
سفیان ثوری روایت می‌کند، دروغگو و
متروک الحدیث توصیف کرده‌اند.
یکی از نویسندگان معاصر، این دو نفر را همان فرد امامی‌مذهب دانسته و در واقع اتحاد همه این نام‌ها را قائل شده است،
اما به نظر می‌رسد چنین نیست، چون رجال‌نویسانی که نام این دو را در کنار هم ذکر کرده‌اند، به این نکته توجه داشته‌اند که یکی با دیگری متفاوت است، چنان‌که
مزّی و دیگران تصریح می‌کنند که اسماعیل وراق، غیر از اسماعیل غنوی است و دومی زمانش کمی جلوتر است.
از اینکه رجالیون اهل‌سنت اسماعیل وراق را متمایل به شیعه دانسته و حتی به دلیل شدت تشیع از او عیب‌جویی کرده و برخی ضعیف شمرده‌اند،
استفاده می‌شود که وی همان اسماعیل بن
ابان است که در منابع شیعه امامیه از او یاد می‌شود.
علاوه بر تالیفاتی که به نقل از نجاشی ذکر شد، اسماعیل را صاحب اصل و کتاب الحدیث هم دانسته‌اند
که گویا تفسیری بر گفته نجاشی باشد.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۷۷، برگرفته از مقاله «ابواسحاق اسماعیل بن
ابان وراق ازدی».
