• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابراهیم بن هلال حرانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابراهیم بن هلال حرانی


ابراهیم بن هلال حرانی (۳۱۳ ـ پیش از ۳۸۰ق) ادیب، طبیب، ریاضیدان، منشی، شاعر و مورخ عرب در قرن چهارم هجری بود که سرانجام پیش از سال ۳۸۰ هجری در بغداد درگذشت.


ابواسحاق ابراهیم بن هلال بن ابراهیم صابی حرّانی در سال ۳۱۳ یا ۳۲۰
[۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۱۳۱.    
و‌ اندی پس از هجرت متولد شد.
[۲] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
اصل و نسب او از حرّان، شهری بین موصل و شام بود و خود او در بغداد بالید و در آنجا ادب آموخت.
[۳] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۷۵.

پدرش در کودکی او را به خواندن کتب طبی و روی آوردن به پزشکی که شغل اجدادش بود، وادار کرد و در این راه توفیق بسیاری یافت؛ درعین حال علاقه‌ای به آن نداشت و بیشتر، به خواندن کتاب‌های ادبی مانند لغت، شعر، نحو و رسائل میل داشت.
[۴] یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۲، ص۲۱.    

در آرایه‌های نظم و نثر بلیغ بود و در علم ریاضی به ویژه هیئت و هندسه ید طولایی داشت؛ ولی بیشتر شهرت او به سبب کتابت، بلاغت و شعر بود.
[۵] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ۱۶۷.    


او مدتی در کنار ویجن بن رستم قوهی (بیژن بن رستم کوهی م. ۳۹۰ق) در بغداد به رصد کواکب پرداخت.
[۶] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ۶۲.    

فرزندش محسن و نوه او هلال بن محسن از شاگردان او بودند.
[۷] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۲، ص۲۱.


صابی با سیدرضی (م. ۴۰۶ق) دوستی داشته و بین آنان نامه‌هایی رد و بدل شده است.
[۸] کاشف الغطاء، محمدرضا، دیوان الشریف الرضی، ج۱، ص۳۵۵.    
او مدت زیادی در خدمت وزرا و خلفا و عهده دار کارهای بزرگی همچون دیوان رسائل بود. او به دین صابئین بوده و بسیاری از پادشاهان و وزیران، او را به اسلام دعوت کرده و حتی عزالدوله در برابر اسلام آوردن او پیشنهاد وزارت را به وی داد؛ ولی او حاضر نشد.
درعین حال فردی خوش معاشرت با مسلمانان و بزرگان بود و در ماه رمضان روزه می‌گرفت و قرآن را حفظ بود. او دوست و همنشین ابومحمد مهلبی، وزیر و در خدمت او و عهده دار دیوان انشا و امور وزارت بود. پس از مرگ مهلبی به همراه شماری از کارگزاران او دستگیر و زندانی و سپس آزاد شد و همواره زندگی او در حال فراز و نشیب بود. در زمان حکومت عضد الدوله (۳۶۷-۳۷۲ق) مورد خشم شاه قرار گرفت و اموالش مصادره شد و به زندان افتاد و سرانجام آزاد شد. صاحب بن عباد وزیر، او را بسیار دوست داشت.

صابی به دستور عضدالدوله کتابی به نام التاجی (العضدی) درباره دولت آل بویه نگاشت.
[۹] ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمة الدهر، ج۲، ص۲۸۷.    
آثار دیگر او دیوان شعر، دیوان رسایل، تاریخ خاندان صابی، مراسلات الشریف الرضی،
[۱۰] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۶۷.    
اخبارالوزرا، اخبارالنحاة،
[۱۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۷.    
الهفوات النادره،
[۱۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۸.    
اختیار شعر المهلبی و نوشتاری در موضوع مثلثات هستند.
[۱۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۲۴.    


صابی سرانجام پیش از سال ۳۸۰ هجری در بغداد درگذشت
[۱۴] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ۱۶۷.    
و در مقبره شونیزی به خاک سپرده شد.
[۱۵] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۵۳.    
در تاریخ مرگ او اختلاف است.
[۱۶] ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمه الدهر، ج۲، ص۲۸۷.    
[۱۷] تونکی، محمود حسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۶۸. .
(دیگر منابع:
[۱۸] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۴، ص۱۶۷.    
[۱۹] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۸۲.
[۲۰] قربانی، ابوالقاسم، زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی، ص۵۸.
[۲۱] ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۱۲۹.    
[۲۲] ابن عبری، غریغوریوس بن اهرون، تاریخ مختصرالدول، ص۱۷۶.    
[۲۳] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۷، ص۷۴.    
[۲۴] ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن وردی، ج۱، ص۳۰۱.    
[۲۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۶، ص۱۵۸.    
[۲۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۸.    
[۲۷] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۰۶.    
[۲۸] تنوخی، محمد بن علی، نشوارالمحاضره، ج۷، ص۱۵۵.    
[۲۹] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۵۲۳.    
[۳۰] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۰۶.    
[۳۱] ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۱۶۴.    
[۳۲] ذهبی، محمد بن احمد، تذکره الحفاظ، ج۳، ص۱۲۹.    
[۳۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۳۱۳.    
[۳۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۲۷۰.    
[۳۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۷.    
[۳۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۲۴.    
)

۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۱۳۱.    
۲. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
۳. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۷۵.
۴. ↑ یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۲، ص۲۱.    
۵. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ۱۶۷.    
۶. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ۶۲.    
۷. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۲، ص۲۱.
۸. ↑ کاشف الغطاء، محمدرضا، دیوان الشریف الرضی، ج۱، ص۳۵۵.    
۹. ↑ ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمة الدهر، ج۲، ص۲۸۷.    
۱۰. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۶۷.    
۱۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۷.    
۱۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۸.    
۱۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۲۴.    
۱۴. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ۱۶۷.    
۱۵. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۵۳.    
۱۶. ↑ ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمه الدهر، ج۲، ص۲۸۷.    
۱۷. ↑ تونکی، محمود حسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۶۸. .
۱۸. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۴، ص۱۶۷.    
۱۹. ↑ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۸۲.
۲۰. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی، ص۵۸.
۲۱. ↑ ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۱۲۹.    
۲۲. ↑ ابن عبری، غریغوریوس بن اهرون، تاریخ مختصرالدول، ص۱۷۶.    
۲۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۷، ص۷۴.    
۲۴. ↑ ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن وردی، ج۱، ص۳۰۱.    
۲۵. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۶، ص۱۵۸.    
۲۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۸.    
۲۷. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۰۶.    
۲۸. ↑ تنوخی، محمد بن علی، نشوارالمحاضره، ج۷، ص۱۵۵.    
۲۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۵۲۳.    
۳۰. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۰۶.    
۳۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۱۶۴.    
۳۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تذکره الحفاظ، ج۳، ص۱۲۹.    
۳۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۳۱۳.    
۳۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۲۷۰.    
۳۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۷.    
۳۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۲۴.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم خراسانی»، ج۲، ص۴۶.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان قرن 4 (قمری) | ریاضی دان ها | زادگان قرن 4 (قمری) | شاعران قرن 4 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | طبیبان قرن 4 (قمری) | علمای قرن چهارم | مؤلفان قرن 4 (قمری)
جعبه ابزار