ابن‌مکتوم تاج‌الدین ابومحمد احمد بن عبدالقادر قیسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ مَکْتوم، ابومحمد احمد بن عبدالقادر بن احمد قیسی، ملقب به تاج‌الدین (
ذیحجه ۶۸۲ -۲۷
رمضان ۷۴۹/ مارس ۱۲۸۴-۱۹ دسامبر ۱۳۴۸)، مفسر، ادیب و فقیه
حنفی مصری می‌باشد.
مکتوم نام نیای پدرش بود.
ابن رافع سلامی
به کنیه ابوالعباس از او یاد کرده است. ابن مکتوم در
قاهره به دنیا آمد.
ابن مکتوم نزد تقی‌الدین صائغ، ابوحیّان اندلسی و نیز بنا به برخی از روایات نزد علی بن یوسف شطنوفی
قرائت آموخت.
در ادب از بهاءالدین ابن نحاس و در
فقه از سروجی بهره گرفت
و از اصحاب نجیب‌الدین عبداللطیف بن عبدالمنعم و ابن علاق و طبقه آنان اخذ
حدیث نمود.
ابن مکتوم از عالمان
نحو و
لغت به شمار آمده،
ولی کمتر اثری از او در این زمینه به دست ما رسیده است. ملازمت طولانی او با
ابوحیان
و فراهم آوردن گزیده‌ای از تفسیر البحر المحیط وی شاید مهم‌ترین سبب ماندگاری یاد ابن مکتوم باشد.
ابن حجر عسقلانی گوید: من کمتر کتابی از کتب ادبی از
شعر و
تاریخ و مانند آن دیده‌ام که در آن شرح حال مصنف کتاب به خط ابن مکتوم نباشد.
ابن مکتوم مدتی به نیابت در حکم (قضا) اشتغال داشته
و پس از موسی بن علی قطبی در مصدر اقراء در جامع ظاهری
مصر نشسته است.
صفدی در ۷۴۵ق در قاهره نزد او رسید و
اجازه روایت گرفته است
و
ابن رافع سلامی نیز از او روایت کرده است.
او سرانجام در مصر بر اثر
طاعون درگذشت.
از آثار او الدرّ اللقیط من البحر المحیط که گزیده گفتار استادش ابوحیان در مورد نظرات نحوی دو مفسر مشهور
زمخشری و
ابن عطیه است.
این کتاب در حاشیة البحر المحیط در
۱۳۲۹ق در
قاهره به چاپ رسیده است. نیز «ذیل» معرفة القراء الکبار شمس‌الدین ذهبی از آثار وی به همراه متن اصلی
در قاهره در ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م به چاپ رسیده است. همچنین یک نسخه تلخیص وی از اخبار النحویین و اللغویین قفطی در دارالکتب مصر
موجود است (برای آثار دیگربه این منابع رجوع کنید
). ابن مکتوم در شعر نیز دستی داشته و قطعاتی از اشعار او را صفدی،
و ابن حجر
آورده‌اند.
(۱) ابن ابی الوفا، عبدالقادر، الجواهر المضیه، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۲ق.
(۲) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
(۳) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۴) ابن رافع سلامی، محمد، تاریخ علماءِ بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
(۵) ابن مکتوم، احمد، «الدر اللقیط»، در حاشیة البحر المحیط ابوحیان، قاهره،
۱۳۲۹ق.
(۶) ابن مکتوم، احمد، «ذیل» معرفة القراء الکبار ذهبی، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۷) حاجی خلیفه، کشف.
(۸) سید، خطی.
(۹) سیوطی، عبدالرحمان، المزهر، به کوشش محمد احمد جادالمولی بک و دیگران، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۱۰) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، ویسبادن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
(۱۱) نقشبندی، اسامة ناصر، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۹۸۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن مکتوم»، ج۴، شماره۱۸۰۵.
