• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌مدبّر ابوالحسن احمد بن محمد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالحسن احمد بن محمد بن عبیدالله بن مدبّر ضبّی، معروف به ابن‌مدبّر (م ۲۷۰ هـ)، از امراء، کاتبان و متصدى امر خراج و مالیات و ممدوح شعراء در دوره حکومت عباسیان در قرن سوم هجری قمری بود.


ابوالحسن احمد بن محمد بن عبیدالله بن مدبّر ضبّی، معروف به ابن‌مدبّر، اصل وی از سامرا بود و نیای بزرگش، مدبّر نام داشت.
[۱] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۰.    
از آغاز زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست.
ابن‌مدبّر به اعتبار ثروت و دانش خویش، ممدوح شعرای معاصر خود بود،
[۲] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۱.    
اما به جهت وضع مالیات‌های جدید در مصر، او را بسیار نکوهش کرده‌اند.
[۳] مقریزی، احمد بن علی، خطط مقریزی، ج۱، ص۱۰۳.
او در فنّ کتابت سرآمد بود
[۴] ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، عقد الفرید، ج۴، ص۲۵۲.    
[۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۱۰۲.    
و در سرودن شعر نیز دست داشت.

جهشیاری می‌نویسد که‌ اندکی پیش از لشکرکشی مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) به روم جعفر بن خیاط، وزیر مامون وی را به عنوان کاتب خویش برگزید، او به رغم ناخشنودی پدر، این پیشنهاد را پذیرفت، با این حال پدرش که مردی صاحب مال بود، از مراقبت وی دریغ نورزید.
[۶] جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتّاب، ص۱۹۹.

در سال ۲۲۹ هـ وی نیز همراه کاتبانی که به فرمان واثق (خلافت ۲۲۷-۲۳۲ هـ) و توسط ابن‌زیّات زندانی شدند، گرفتار آمد، اما پس از مرگ واثق از زندان رهایی یافت.
[۷] تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۱.

در آغاز خلافت متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ هـ) به ریاست هفت دیوان از جمله دیوان خراج منصوب گردید، اما دیری نپایید که متوکل وی را از این سمت برکنار، و سرپرستی خراج دمشق و اردن را به او واگذار کرد، بدین‌ترتیب، وی در سال ۲۴۰ هـ به دمشق رفت و در آنجا توانست ثروت هنگفتی فراهم آورد. چون خلافت به منتصر (خلافت ۲۴۷-۲۴۸ هـ) رسید، احمد را از شام به مصر فرستاد.
در زمان معتز (خلافت ۲۵۲-۲۵۵ هـ) بین وی و احمد بن طولون، عامل خلیفه در مصر، دشمنی برخاست که سرانجام به عزل ابن‌مدبّر انجامید، ابن‌طولون او را دستگیر و زندانی کرد و مدت سه ماه شکنجه داد، چون معتمد (خلافت ۲۵۶-۲۷۹ هـ) به خلافت رسید، به دستور وی ابن‌مدبّر از زندان آزاد و بار دیگر متولی خراج مصر گردید و پس از چندی از ریاست خراج مصر عزل، و خراج شامات به او واگذار شد.
[۸] یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۵۰۹.    

در سال ۲۶۷ هـ ابن‌طولون بر دمشق تسلط یافت و بار دیگر ابن‌مدبّر در چنگال وی گرفتار شد و اموالش مصادره گردید و خود او نیز در مصر به زندان افتاد
[۹] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۲۱۳.    
و تا آخر عمر با تحمل شکنجه و سختی در زندان به سر برد.
[۱۰] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۳.    


به گفته ابن‌ندیم، مجموع اشعار ابن‌مدبّر مشتمل بر پنجاه برگ بوده و کتاب المجالسة و المذاکره منسوب به اوست.
[۱۱] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۵.    
[۱۲] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۲.    


سال وفات ابن‌مدبّر، ۲۷۰ یا ۲۷۱ و یا ۲۶۵ هـ بوده است.
[۱۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۶.    
[۱۴] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۲۵.    


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۳۱۴.    
[۱۶] ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۴۳.    
[۱۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۱۹۷.    
[۱۸] سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۲۲۵.
[۱۹] ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۷، ص۵۵.    
[۲۰] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۵۵.    
[۲۱] ابن‌منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، ج۳، ص۲۶۹.    


۱. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۰.    
۲. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۱.    
۳. ↑ مقریزی، احمد بن علی، خطط مقریزی، ج۱، ص۱۰۳.
۴. ↑ ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، عقد الفرید، ج۴، ص۲۵۲.    
۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۱۰۲.    
۶. ↑ جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتّاب، ص۱۹۹.
۷. ↑ تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۱.
۸. ↑ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۵۰۹.    
۹. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۲۱۳.    
۱۰. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۵، ص۳۹۳.    
۱۱. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۵.    
۱۲. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۲.    
۱۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۶.    
۱۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۲۵.    
۱۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۳۱۴.    
۱۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۳، ص۴۳.    
۱۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۱۹۷.    
۱۸. ↑ سزگين، محمد فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۲۲۵.
۱۹. ↑ ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۷، ص۵۵.    
۲۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۵۵.    
۲۱. ↑ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، ج۳، ص۲۶۹.    


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۱۲، برگرفته از مقاله «احمد بن مدبر».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 265 (قمری) | درگذشتگان سال 270 (قمری) | درگذشتگان سال 271 (قمری) | کاتبان عراق قرن 3 (قمری) | کارگزاران خلفای عباسی
جعبه ابزار