ابنعدلان شمسالدین ابوعبدالله محمد بن احمد کنانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن عَدْلان، شمس الدین
ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان کنانی (
صفر ۶۶۳ -
ذیقعده ۷۴۹/ دسامبر ۱۲۶۴ - ژانویه ۱۳۴۹)،
فقیه شافعی مصری می باشد.
نسبت «کنانی» به قبیله کنانه حلیف
قریش باز میگردد و عامری
او را «مقدسی» (منسوب به
بیت المقدس ) می شمارد.
تاریخ ولادت او در منابع به اختلاف آمده است
و مقریزی
طول عمر او را ۸۶
سال میداند که سال ۶۶۳ق را تأیید میکند.
ابن شاکر
وی را از اعیان مصر و از بزرگان شافعیّه به شمار آورده است.
ابن عدلان از کسانی چون نظام محمد بن خلیلی، غازی حلاوی، عزّابن صیقل حرانی،
ابن تَرجَم و دمیاطی استماع کرد و از
ابن علاق،
ابن خطیب المزّه و محمد بن احمد قَسطلانی و دیگران اجازه
روایت یافت
وی همچنین قرائات را نزد خلیل بن ابی بکر
مراغی ،
نحو را نزد
ابن نحّاس و
اصول را نزد شهاب الدین صنهاجی قرافی و شمس الدین اصفهانی و
فقه را نزد وجیه بهنسی، ظهیرالدین ترمنتی و
ابن سکری فراگرفت.
یافعی
از استادان دیگر وی
ابن صواف شاطبی در
حدیث و شرف الدین شافعی فاسی در
اصول فقه ، یاد میکند.
ابن عدلان با مایه علمی که در فقه و اصول و نحو و حدیث اندوخته بود، به تدریس در مدارسی چون مدرسه صالحیه و ناصریه
قاهره و نیز در میعاد العلای
جامع الازهر پرداخت و
مرجع فقه و
فتوا در
مصر شد
چنانکه وی و شهاب الدین
ابن انصاری مدار فتوا در قاهره بودند.
او قبل از ۷۰۰ق/۱۳۰۱م مدتی جانشین قاضی القضات تقی الدین
ابن دقیق العید در
قضا بود.
از کسانی که از
ابن عدلان
علم آموخته اند، تقی الدین واسطی معروف به
ابن بغدادی از مقریان مصر و نیز قاضی القضات ناصرالدین انصاری معروف به
ابن میلق را میتوان نام برد.
ابن قاضی شهبه او را افقه فقهای
شافعی زمان خود شمرده است.
دوران
زندگی ابن عدلان مقارن با سلطنت الناصر محمد بن قلاوون از ممالیک
مصر و خلع او از سلطنت به
دست جاشنکیر (چاشنی گیر) به سبب خردسالی و کشاکش های
سیاسی پس از آن بود که تا ۷۰۹ق به درازا کشید و با
قتل جاشنکیر به دست الناصر پایان یافت.
ابن عدلان که تا این زمان نیم بیشتر
عمر را طی کرده بود، طبعاً در دستگاه سیاسی جاشنکیر مسئولیتهایی را عهده دار شده بود، چنانکه زمانی نمایندگی امیر موسی بن صالح را پذیرفت و همچنین در اوایل ۷۰۷ق از طرف جاشنکیر به
یمن فرستاده شد
و مهمتر از همه آنکه وی از کسانی بود که بر ضدّ سلطان محمد بن قلاوون
فتوا صادر کردند.
پیداست که
سلطان محتشمی چون الناصر از این موضوع به آسانی در نمیگذشت.
از این رو، صفدی
به
مبغوض بودن او در دوران سلطنت الناصر اشاره کرده است. در عین حال، الناصر به دلیل مقام فقهی و علمی
ابن عدلان به
آزار او دست نیازید و تنها وی را از درس و
حکم محروم ساخت.
اما پس از دوران الناصر، وی دوباره مصدر امور قرار گرفت، چنانکه به
روزگار جانشینی الناصر احمد بن محمد - و پس از آن تا آخر
عمر - قضای
سپاه را در منصوره برعهده داشت
از نکات چشمگیر زندگی علمی و فکری او مخالفت شدیدش با
ابن تیمیه است. وی به مناسبت «فتوایی» که به خط
ابن تیمیه درباره مسأله استواء بر
عرض و مسأله
خلق قرآن دیده و آن را با عقاید
شافعیه و
اشعریه مخالف یافته بود، بر ضد او
قیام کرد.
وی سرانجام بر اثر ابتلا به
طاعون در
مصر درگذشت.
ابن عدلان شرح مفصلی را بر مختصر المُزَنی شروع کرده بود، اما نتوانست آن را به اتمام برساند.
از این اثر ناتمام نسخه ای به خط مؤلف در
دارالکتب مصر موجود است.
(۱)
ابن جزری محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
(۲)
ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
(۳)
ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۴)
ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
(۵)
ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
(۶) اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
(۷) ذهبی محمد، ذیول العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۸) زریاب خویی عباس، بزمآورد، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۹) سبکی عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق.
(۱۰) صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
(۱۱) عامری یحیی، غریال الزمان، دمشق، ۱۴۰۵ق.
(۱۲) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.
(۱۳) مقریزی احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۵۸م.
(۱۴) یافعی عبدالله، مرآةالجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلام برگرفته از مقاله «ابنعدلان» ج۴، ص۱۴۹۶.