ابن‌صلاح تقی‌الدین ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمان نصری شهرزوری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ صَلاح، تقی‌الدین ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمان بن عثمان ابن موسی بن ابی نصر نصری شَهرزوری (۵۷۷ -۶۴۳ق/ ۱۱۸۱- ۱۲۴۵م) محدث، مفسر
و فقیه شافعی است.
وی در شَرَخان (
قریه‌ای در نزدیکی شهر زور در
عراق کنونی) به
دنیا آمد
و در شهرزور نزد
پدرش صلاح که یکی از مشایخ بزرگ کرد بود، به فراگیری فقه پرداخت.
سپس برای ادامه تحصیل عازم
موصل شد
و در آن‌جا از عبیدالله بن سمین، نصر بن سلامة هیتی، محمود بن علی موصلی، عبدالمحسن بن طوسی
و دیگران استماع
حدیث کرد. وی همچنین در
بغداد از ابواحمد بن سُکینه
و ابوحفص عمر بن طبرزد؛ در
همدان از ابوالفضل ابن مُعَرَّم؛ در
نیشابور از منصور بن عبدالمنعم ابن فُراوی، مؤید بن محمد طوسی
و دیگران؛ در
مرو از ابوالمظفر ابن سمعانی؛ در دمشق از قاضى عبدالصمد ابن حَرَستانى، موفق‌الدین ابن قدامة مَقدِسى، فخرالدین ابن عساکر
و سبط ابن جوزی؛ در
حلب از ابومحمد ابن علوان (الاستاذ)
و در
حران از عبدالقادر رُهاوی حدیث شنید.
ابن صلاح مدتی در
بیت‌المقدس در مدرسه ناصریه (صلاحیه) به تدریس پرداخت
و پس از آنکه
دیوارهای شهر به فرمان مُظَّم ویران شد، به
دمشق آمد
و در مدرسه رَواحیه مشغول تدریس شد. با تأسیس دارالحدیث اشرفیه (۶۳۰ق/ ۱۲۳۳م) مسئولیت تدریس آن به عهده وی نهاده شد
و چندی بعد تدریس مدرسه شامیه صغری را نیز پذیرفت
و وظایف خود را در هر ۳ مدرسه بی‌کم
و کاست انجام می‌داد.
گروه بسیاری از وی
فقه و حدیث آموختند که از مشهورترین آنان می‌توان ابوشامه مقدسی
و ابن خلکان را نام برد.
نام دیگر شاگردان
و راویان وی را
ذهبی در سیر آورده است.
ابن صلاح گذشته از علوم حدیث
و فقه در برخی علوم دیگر چون
تفسیر نیز صاحب اطلاع بود. وی گرایش سَلَفی داشت
و با تأویل مخالف بود،
نسبت به فلسفه
و منطق بدبین بود
و اعتقاد داشت که فلسفه مایه سفاهت، کوتاه فکری، الحاد
و انحراف از
دین است
و احکام شرعی و مباحث دینی هیچ نیازی به قواعد
و اصطلاحات منطق ندارد. لذا وظیفه سلطان می‌دانست که با طایفه فیلسوفان
و اهل
منطق به شدت برخورد کند
و آنان را از مدارس اخراج نماید
و از آن‌جا که بر زمامداران آن عصر نفوذ داشت
و فتاوای او مبنای عمل به شمار می‌رفت، اجازه نمی‌داد در دمشق منطق
و فلسفه تدریس شود.
از این‌رو، حتی
غزالی را که با وی هم
مذهب بود، به سبب آنکه آموختن منطق را به عنوان مقدمه علوم ضروری می‌دانست، سرزنش کرده است.
ابن صلاح سرانجام در ۲۵
ربیع الثانی ۶۴۳ق/ ۱۹ سپتامبر ۱۲۴۵م در شهر
دمشق دیده از
جهان فرو بست. در
تشییع پیکر او جماعت کثیری شرکت جستند
و در
مساجد جامع دمشق بر او
نماز گزاردند. مردم تا باب‌الفرج همراه جنازه حرکت کردند
و در آن‌جا بار دیگر بر او نماز خواندند
و به سبب آنکه شهر در محاصره خوارزمشاهیان بود، ۱۰ تن از یاران وی مسلحانه
جنازه او را به بیرون از شهر منتقل ساختند
و در مقابر
صوفیه به
خاک سپردند.
۱.
ادب المفتی و المستفتی،
بیروت، ۱۹۸۶م؛
۲.
حلیة الامام الشافعی،
دمشق، ۱۹۸۱م؛
۳.
فتاوی ابن صلاح،
قاهره، ۱۳۴۷ق
و بیروت، ۱۹۸۶م؛
۴.
اقصی الامل و الشوق فی علوم حدیث الرسول یا
معرفة انواع علوم الحدیث، که از مهم‌ترین تألیفات در علم حدیث محسوب می‌شود
و با عنوان
مقدمة فی علوم الحدیث به چاپ رسیده است. این کتاب دارای شروح بسیاری است که از آن جمله شرح عبدالرحیم عراقی (۸۰۶ق/ ۱۴۰۳م)،
شرح سیوطی به نام
تدریب الراوی (در قاهره در ۱۳۰۷ق/ ۱۸۹۰م به چاپ رسیده است)
و شرح ابن حجر عسقلانی با نام
نخبة الفکر فی مصطلح الاثر قابل ذکرند. محیی‌الدین یحیی بن شرف نووی این کتاب را با عنوان
التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر تلخیص نموده است. اصل کتاب در
بمبئی (۱۹۳۸م)، در
مدینه (۱۹۷۲م) با تحقیق نورالدین عتر، در
قاهره (۱۹۷۶م) به کوشش بنت الشاطی‌ء
و در
هند (۱۳۰۴ق/ ۱۸۸۷م) به اهتمام ابوالحسنات شیخ عبدالحی لکنوی به چاپ رسیده است.
۱.
الاحادیث فی فضل الاسکندریة و عسقلان؛
۲.
الامالی؛
۳. انوار اللمعة فی الجمع بین الصحاح السبعة؛
۴. رسالة فی صلاة الرغائب؛
۵.
شرح مشکل الوسیط یا اشکالات علی الوسیط؛
۶.
شرح الورقات فی الاصول؛
۷.
صلة الناسک فی صفة المناسک؛
۸.
صیانة من الاخلال و الغلط و حمایته من الاسقاط و السقط یا
شرح مسلم بن الحجاج؛
۹.
طبقات الشافعیة.
(۱) ابن خلکان، وفیات.
(۲) یوسف ابن جوزی، مراة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
(۳) عبدالرحمان ابوشامه، الذیل علی الروضتین، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۹۴۷م.
(۴) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
(۵) ازهریه، خطی.
(۶) خدیویه، فهرست.
(۷) محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳- ۱۳۳۴ق.
(۸) محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف
و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۹) احمد عبدالرزّاق رقیحی
و دیگران، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر، صنعا، وزارة الاوقاف
و الارشاد.
(۱۰) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشعافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق/ ۱۹۰۶م.
(۱۱) ظاهریه، خطی (تاریخ، عش).
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تقی‌الدین ابن‌صلاح»، ج۴، ص۱۴۱۵.
