ابن‌صصری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ صَصْری، نام افراد خاندانی دمشقی از
محدثان،
فقیهان، قاضیان و مدرسان
شافعی در سده‌های ۵ - ۸ق/۱۱-۱۴م بودند.
اِبْن‌ِ صَصْری در منابع به صورت صَرْصَری، صَصُرّی، صَصَری نیز ضبط شده است.
این خاندان در اصل از
بین النهرین برخاسته‌اند و از مردم «
بلد» یا «بلط» (ناحیه‌ای در بالای
دجله در نزدیکی
موصل) بودند.
صرصر
نام یکی از انشعابات
رود فرات است که ناحیه صرصر را در دو فرسخی
بغداد آبیاری می‌کرده است.
جدّ اعلای این خاندان احمد دو فرزند به نام‌های حسن و حسین داشت که اولاد حسن شهرت و اهمیت بیشتری یافته‌اند.
بارزترین فرد از اولاد حسین،
ابوالحسن علی بن حسین تغلبی (د محرم ۴۶۷/سپتامبر ۱۰۷۴) است که تنها آگاهی ما از وی این است که می‌دانیم او از
تَمّام بن محمد رازی و
عبدالرحمان بن عثمان استماع حدیث کرده است.
نوه دختری ابوالحسن علی، ابومحمد هبةالله بن احمد بن محمد انصاری معروف به ابن اکفانی، از او
حدیث شنیده است.
فرزندان حسن از ابوالبرکات محفوظ بن حسن بن محمد بن حسن (د ۳
ذیحجه ۵۴۵ق/۲۳ مارس ۱۱۵۱م) به بعد اهمیت می‌یابند.
از آن‌جا که محفوظ به گفته
ابن قلانسی به هنگام مرگ ۸۰ سال داشته است، تولد او می‌بایست در حدود ۴۶۵ق/۱۰۷۳م روی داده باشد.
او در
رمضان ۴۸۶ جزئی در
حدیث را نزد
نصر بن احمد همدانی فرا گرفت.
از زندگی وی اطلاع بیشتری در دست نیست، ولی جمعی از فرزندان و نوادگان او از سرشناسان زمان خود بودند.
به جز کسانی که ذکر آنان به تفصیل خواهد آمد، ابومحمد حسن بن علی بن محفوظ (د ۶۱۷ق/ ۱۲۲۰م)
و احمد بن محمد بن حسن بن علی بن محفوظ (۶۲۵ - شوال ۷۱۳ق/۱۲۲۸-۱۳۱۴م) که نزد علی بن محمد بن عبدالصمد سخاوی و عبدالعزیز بن دجاجیه و مخلص بن هلال و جمع دیگری حدیث شنید و سمت نظارت داشت،
قابل ذکرند.
ابوالبرکات محفوظ بر اثر بیماری درگذشت و در باب توما در قاسیون
دمشق به خاک سپرده شد.
مهم‌ترین افراد شاخه محفوظ از خاندان ابن صصری از این قرارند:
ابوالغنائم هبةالله بن محفوظابوالمواهب حسن بن هبةاللهابوالقاسم حسین بن هبةاللهسالم بن حسن بن هبةاللهابواسحاق ابراهیم بن شرفالدینابوالغنائم سالم بن محمدمحمد بن ابراهیم بن عبدالرحماننجمالدین احمد بن محمدمحمد بن محمد بن محمد
در منابع از ۳ تن از زنان خاندان ابن صصری به نام‌های ست الغز، اسماء، و ملکه نیز نام برده شده که هر یک در
علوم اسلامی به نحوی نامی یافته‌اند:
ست العز دختر هبةالله بن محفوظ معروف به ام منعم (در رمضان ۶۳۲ق/۱۲۳۵م) بود که از
عبدالجلیل بن ابی سعد هروی و
محمد ابن اسعد حفده عطاری اجازه دریافت داشت و جمعی از او حدیث شنیدند.
اسماء دختر محمد بن سالم بن حسن بن هبةالله (۶۳۸ -۱۱ ذیحجه ۷۳۳ق/۱۲۴۰-۲۳ اوت ۱۳۳۳م) و همسر ابراهیم بن عبدالرحمان بن سالم بن حسن است که از جد مادریش مکی بن علاّن، بخشی از
بغیة المستفید و چند اثر حدیثی دیگر را فرا گرفت
و افرادی چون
احمد بن عبدالله بعلبکی و
شیخ برهان‌الدین و
ابوبکر بن عز فرضی از او روایت کرده‌اند.
ابوالفدا در رثای او ابیاتی سروده است.
ملکه معروف به اُم طالوت دختر ابراهیم بن عبدالرحمان و دختر اسماء (د ۱۸ رجب ۷۴۹ق/۱۳ اکتبر ۱۳۴۸م) نیز مانند مادر خود در حدیث نامی داشت و از جد مادریش محمد بن سالم حدیث شنید.
برزالی و
عزالدین ابن جماعه نزد وی
استماع حدیث کردند و جزئی در حدیث را از او روایت کردند و ابوجعفر نام او را در
مشیخه عزالدین آورده است.
(۱) ابن تغری بردی، المنهل الصافی، به کوشش محمد امین، قاهره، ۱۹۸۴م.
(۲) ابن تغری بردی، النجوم.
(۳) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
(۴) ابن جوزی، یوسف، مرا¸ة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۹۵۱ق.
(۵) ابن حبیب، حسن، تذکرة النبیه، به کوشش محمدامین، قاهره، ۱۹۷۶م.
(۶) ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲- ۱۳۹۶ق.
(۷) ابن دقماق، ابراهیم، ترجمان الزمان، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۸) ابن رافع، محمد، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس و
بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۹) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۱۰) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۱۱) ابن شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۳م.
(۱۲) ابن صصری، محمد، الدرة المضیئة، به کوشش ویلیام برینر، کالیفرنیا، ۱۹۶۳م.
(۱۳) ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۱۴) ابن فرات، محمد، التاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۲-۱۹۴۲م.
(۱۵) ابن قاضی شهبه، احمد، طبقات الشافعیه، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۱۶) ابن قلانسی، حمزة بن اسد، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش آمدروز، بیروت، ۱۹۰۸م.
(۱۷) ابن کثیر، البدایة.
(۱۸) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش م دوسلان، ۱۸۴۰م.
(۱۹) ابوالفدا، المختصر فی اخبار
البشر، بیروت، دارالمعرفة.
(۲۰) بغدادی، ایضاح.
(۲۱) دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، به کوشش هانس روبرت رویمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۶۰م.
(۲۲) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش
بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۲۳) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
(۲۴) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۲۵) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۲۶) ذهبی، محمد، المختصر المحتاج الیه، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۲۷) زبیدی، تاج‌العروس.
(۲۸) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۹۷۴م.
(۲۹) سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتس روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
(۳۰) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۳۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۴۰۸م.
(۳۲) صقاعی، فضل‌الله، تالی کتاب وفیات الاعیان، به کوشش ژاکلین سوبله، بیروت، ۱۹۷۴م.
(۳۳) کحاله، عمررضا، اعلام النساء، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۳۴) مقریزی، احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.
(۳۵) منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش
بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
(۳۶) الموسوعة الفلسطینیة.
(۳۷) نعیمی، عبدالقادر، الدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۸۴م.
(۳۸) یاقوت، معجم بلدان.
(۳۹) یونینی، موسی، ذیل مرا¸ة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن صصری»، شماره۱۴۰۸.
