• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌دیری سعدالدین محمد بن عبدالله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن دَیْری، سعدالدین محمد بن عبدالله بن سعد بن ابی بکر (۷۶۸- ۸۶۷ق/۱۳۶۷-۱۴۶۳م)، فقیه ، اصولی ، نحوی ، لغوی و تاریخ نویس می‌باشد.


ابن تغری بردی او را شیخ الشیوخ و نام آورترین فقیه شرق و غرب در روزگار خویش خوانده است.
[۱] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۲] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۴۵۵، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
عنوان «دیری» به جهت انتساب او به زادگاهش، «قریه دیر»، واقع در «مردا» از «جبل نابلس» یا به دلیل انتساب به «دیر» واقع در «مرداویین» بیت المقدس است.
[۳] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
[۴] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۲۷، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.


روزگار کودکی ابن دیری در بیت المقدس سپری شد. وی با هوشی سرشار و حافظه بسیار قوی، در همان کودکی قرآن و سپس کتاب های دیگری از جمله کنز و بخشی از منظومه و تمام مختصر ابن حاجب و مشارق عیاض را حفظ کرد. به قول سخاوی وی بیشترین بخش کتاب اخیر را در ۱۲ روز به یاد سپرد.
[۵] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

وی ابتدا نزد پدر خود فقه و معانی و بیان آموخت. سپس از کمال شریحی (سریحی) فقه و نحو ، از خیرالدین معانی و بیان، از شمس بن خطیب شافعی اصول فقه و نحو و از محب فاسی نحو آموخت.
[۶] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
سرانجام در علم فقه و آگاهی از مدارک و اسناد دینی و خبرت و بصیرت در علم خلاف ، بلندآوازه شد.

در ۷۹۷ق/۱۳۹۵م زیارت حج به جای آورد و در همین سفر با «شمس قونوی» صاحب «دُرَر البحار» و «حافظ الدین بزازی» مؤلف جامع الفتاوی ، دیدار کرد.
[۷] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۰، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

ابن دیری بعدها چندین بار به حج رفت و به دمشق و قاهره سفر کرد و سرانجام در قاهره متوطن گردید و به جای پدر به سرپرستی مدرسه مؤیدیه گماشته شد و در «مدرسه ابن ابی الفرج» و «جامع الماردانی» به تدریس پرداخت.

پس از عزل بدرالدین محمود عینی، قاضی القضاة ، در زمان الملک العزیز یوسف بن الاشرف بن برسبای و به وساطت ملک ظاهر چقماق، بر مسند قضای مصر نشست.
[۸] مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۹۷۳م.
این مقام نخست به ابن الهمام و امین آقسرایی پیشنهاد شد، لکن اینان با وجود ابن دیری، آن را نپذیرفتند
[۹] شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.

وی این مقام را ۲۵ سال و تا ۶ ماه پیش از مرگش - که به سبب ضعف پیری از آن کناره گرفت - در اختیار داشت. بعد از استعفای ابن دیری، قاضی محب الدین ابن شحنه، قاضی القضاة حنفی به جای او نشست و برادر ابن دیری کاتب السّر شد.
[۱۰] ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۶، ص۲۷۱، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.


وی به جهت فضل و دانش چنان شهرت یافته بود که وقتی رسول اَلظاهر، چقماق پیش شاهرخ پسر تیمور رسید، شاهرخ از حال ابن دیری جویا شد و از شنیدن خبر سلامت وی شادمان گردید.
[۱۱] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۱، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
وی به علت تقوی و صلاح نیز چنان مورد اقبال عامه بود که مردم هنگام خشکسالی ، به وی التماس می‌کردند که دعا کند، باشد که به برکت دعای وی خداوند برای آن‌ها باران بفرستد.

ابن دیری سرانجام پس از ۹۹ سال زندگی درگذشت
[۱۲] سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
و جنازه وی به مؤیدیه حمل و در مقبره الظاهر خُشقدم به خاک سپرده شد.
[۱۳] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.


از ابن دیری آثاری چند به جای مانده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
• السهام المارقة فی حدالزنادقة؛
[۱۴] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

نام این کتاب در برخی مآخذ «السهام المارقة فی کبد الزنادقة» آمده است.
• فتوی فی الحبس بالتهمة؛
[۱۵] سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.

تکملۀ شرح الهدایة سروجی. این اثر که نیمه تمام مانده در ۶ مجلد است و از باب «اَیمان» آغاز و به باب «مرتد» می انجامد.
• همچنین از وی منظومه بلندی به جا مانده که به «نعمانیة» شهرت دارد
[۱۶] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

• حاجی خلیفه جزو آثار ابن دیری از رساله ای با نام «رسالة فی نوم الملائکة و عدمه» نام می‌برد.
[۱۷] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۶.

نام این رساله را شوکانی
[۱۸] شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
«رسالة فی نوم الملائکة هل هوکائن ام لا» و سخاوی «هل تنام الملائکة ام لا» ذکر کرده اند
[۱۹] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.

• همچنین از رساله ای از او به نام «الکواکب النیّرات فی وصول ثواب الطاعات الی الاموات» نام برده شده است.
[۲۰] سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۲۱] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۲۲.

• کحاله نیز از رساله ای از او به نام «شرح المسایرة فی العقائد المنجیة فی الآخرة» اسم می‌برد.
[۲۲] کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.

اصل کتاب المسایرة... تألیف «کمال الدین محمد بن همام الدین عبدالواحد» مشهور به ابن همام متوفی در ۸۶۱ق/۱۴۵۷م است.
[۲۳] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۶۶.


(۱) ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۲) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۳) سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
(۴) سخاوی محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
(۵) سیوطی، نظم العقیان، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
(۶) شوکانی محمد، البدر الطالع، بیروت، ۱۳۴۸ق.
(۷) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۸) مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، بیروت، ۱۹۷۳م.

۱. ↑ ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۲۳۰، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۲. ↑ ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۵، ص۴۵۵، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۳. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۴. ↑ سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۲۷، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۵. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۶. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۷. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۰، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۸. ↑ مجیرالدین حنبلی ابوالیمن، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج۱، ص۲۲۷، بیروت، ۱۹۷۳م.
۹. ↑ شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
۱۰. ↑ ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهرة، ج۱۶، ص۲۷۱، به کوشش ابراهیم علی طرخان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۱۱. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۱، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۲. ↑ سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م.
۱۳. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۴. ↑ سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۱۵. ↑ سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۵۴-۱۳۵۵ق.
۱۶. ↑ سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۱۷. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۸۹۶.
۱۸. ↑ شوکانی محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۲۶۴، بیروت، ۱۳۴۸ق.
۱۹. ↑ سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۰. ↑ سخاوی محمد، الذیل علی رفع الاصر، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش جوده هلال و دیگران، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۱. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۲۲.
۲۲. ↑ کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.
۲۳. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۶۶.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌دیری»، ج۳، ص۱۲۱۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن نهم | علمای قرن هشتم
جعبه ابزار