• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌خل ابوالحسن محمد بن مبارک بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن خَل، ابوالحسن محمد بن مبارک بن محمد بن عبدالله بن محمد بغدادی (۴۷۵-۵۵۲ق /۱۰۸۲-۱۱۵۷م)، فقیه بزرگ شافعی ، محدّث و مفتی بغداد می‌باشد.


وی فقه و اصول را از «ابوبکر محمد بن احمد شاشی» (چاچی) فرا گرفت و از «ابن ایوب، ابن طیوری، ابن بطر، ثابت بن بندار، جعفر سراج، ابن طلحه نعالی، حسین بن بُسری» و دیگران استماع حدیث کرد
[۱] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
[۲] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۳] ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
و « سمعانی ، عبدالخالق بن اسد، احمد بن طارق کرکی، فتح بن عبدالسلام، ابوالحسن قطیعی» و کسان دیگر از او نقل حدیث کرده اند.
[۴] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.


۱.۱ - تدریس

ابن خل همزمان با خلافت المقتفی عباسی در مدرسه کمالیه - که توسط «کمال الدین ابوالفتوح» خزانه دار وقت در ۵۳۵ق در بغداد ساخته شد و به نام مدرسة ابن الخل نیز معروف بود - به تدریس پرداخت و فقها و ارباب مناصب در مجلس درس او شرکت می‌جستند و خلیفه در نماز به او اقتدا می‌کرد
[۵] ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۸۰.
[۶] ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۱۷.


ابن خل سیرتی نیکو و رفتاری دلپسند داشت. زندگی را با سختی و رنج و زهد می‌گذرانید و همواره ملازم مسجد «رَحْبة» واقع در شرق بغداد بود، چنانکه جز در موارد ضروری از آن‌جا خارج نمی‌شد.
[۷] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۸] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۲، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.

«احمد بن طارق کرکی» درباره استادان ابن خل رساله ای ( مشیخه ای ) فراهم آورد و در آن از هر استاد یک حدیث به روایت از ابن خل نقل کرد.
[۹] سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.


ابن خل در روزگار خود تنها کسی بود که در « مسأله سُرَیْجیّه » فتوا داد. او خطی خوش داشت و مردم برای به دست آوردن نمونه ای از خط زیبایش فتواهای بسیار از او می‌خواستند، و چون این امر موجب اتلاف وقت می‌شد، ناگزیر فتاوی را با قلمی شکسته و خطی ناخوش نوشت و بدین سان از این مشغله‌ها رهایی یافت.
[۱۰] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۱] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.


مهم ‌ترین اثر بازمانده از ابن خل « توجیه التنبیه » یا التوجیه فی شرح التنبیه است و آن شرحی مختصر است بر کتاب التنبیه فی فروع الشافعیة تألیف «شیخ ابواسحاق ابراهیم بن علی فقیه شافعی شیرازی» (د ۴۷۶ق /۱۰۸۳م).
التنبیه یکی از ۵ کتاب مشهور متداول بین شافعیان است و اگر چه بر این کتاب شروح بسیار نوشته اند، ولی ابن خل نخستین شارح این کتاب است.

۴.۱ - شیوه تحریر

وی بی آن‌که مسائل را بیان کند، با عبارات کوتاه دلایل احکام مذکور در متن را توضیح داده است.
[۱۲] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۳] حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۸۹.

کتابی در اصول فقه نیز به وی منسوب است.
[۱۴] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.


در برخی از منابع ابیاتی هم به نام ابن خل آمده است،
[۱۵] سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
اما اشعار او را عاری از ارزش ادبی دانسته اند.
[۱۶] ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.


ابن خل در بغداد درگذشت و در محله لوزیّه دفن شد.
[۱۷] ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
ولی به گفته ابن خلکان او را در کوفه دفن کردند.
[۱۸] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.


برادرش ابن خل «ابوالحسن احمد بن مبارک» (۴۸۲-۵۵۲ق /۱۰۸۹- ۱۱۵۷م) نیز فقیهی فاضل و شاعری زبردست بود. ابن خلکان قطعاتی از اشعار او را نقل کرده است.
[۱۹] ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷- ۲۲۸.


(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
(۳) ابن خلکان، وفیات.
(۴) ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
(۵) حاجی خلیفه، کشف.
(۶) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
(۷) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.

۱. ↑ ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
۲. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۳. ↑ ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۴. ↑ ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۵. ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۸۰.
۶. ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۱۷.
۷. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۸. ↑ ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۲، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۹. ↑ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۱۰. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۱. ↑ ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۱۲. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۳. ↑ حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۸۹.
۱۴. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۵. ↑ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۱۶. ↑ ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۱۷. ↑ ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
۱۸. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۱۹. ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷- ۲۲۸.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خل»، ج۳، ص۱۱۶۰.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن پنجم | علمای قرن ششم | فقهای شافعی | محدثین اهل سنت
جعبه ابزار