• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌خباز ابوعبدالله نجم‌الدین‌ محمد بن‌ ابی‌‌بکر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ خَبّاز، ابوعبدالله‌ نجم‌الدین‌ محمد بن‌ ابی‌ بکر ( ربیع‌الاول‌ ۵۵۷ - ذیحجه ۶۳۱/ فوریه‌ ۱۱۶۲- اوت‌ ۱۲۳۴)، ادیب‌ و فقیه‌ شافعی است‌.



وی‌ در موصل‌ به‌ دنیا آمد
[۱] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۱۰۰.
و ظاهراً در همین‌ شهر به‌ تحصیل‌ پرداخت‌. فقه‌ شافعی‌ را آموخت‌.
[۲] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
سپس‌ راهی‌ حلب‌ شد و به‌ فقیه‌ بهاءالدین‌ ابن‌ شداد (ه م‌) پیوست‌ و همواره‌ در سفر و حضر ملازم‌ وی‌ بود،
[۳] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
به‌ گونه‌ای‌ که‌ وقتی‌ ابن‌ شداد آهنگ‌ مصر کرد، ابن‌ خباز نیز در معیت‌ وی‌ عازم‌ آن‌ دیار شد و مدتی‌ در آن‌جا ماند. ظاهراً در همین‌ مدت‌ کوتاه‌، گروهی‌ نزد وی‌ فقه‌ آموختند.
[۴] محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۷۰، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۸ق‌/ ۱۹۸۸م‌.
ابن‌ قاضی‌ شهبه‌
[۵] ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، ج۱، ص۷۵، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌ مطبعة النعمان‌.
گوید در همین‌ زمان‌ بود که‌ ابن‌ خباز دو کتاب‌ شرح‌ الفیه‌ و شرح‌ الجزولیة را نگاشت‌. سپس‌ به‌ حلب‌ بازگشت‌
[۶] عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۱، ص۴۹۹، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ الجبوری‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌.
و در مدرسه‌ سیفیه‌ به‌ تدریس‌ پرداخت‌.
[۷] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۹۱.
ابن‌ خلکان‌ که‌ در ذیقعده ۶۲۶ برای‌ تحصیل‌ به‌ حلب‌ آمده‌ بود، بعد از مرگ‌ استادش‌ شیخ‌ جمال‌الدین‌ ابوبکر ماهانی‌ در شوال‌ ۶۲۷/ اوت‌ ۱۲۳۰ نزد ابن‌ خباز شتافت‌ و از ابتدای‌ کتاب‌ الوجیز غزالی‌ تا باب‌ اقرار را نزد او خواند.
[۸] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان‌، ج۷، ص۴۸.
[۹] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۹۰-۹۱.



سبکی‌ یک‌ بار در طبقات‌ الشافعیة الکبری
[۱۰] عبدالوهاب سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۱۱۳، به‌ کوشش‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو و محمود محمد طناحی‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
به‌ نام‌ او اشاره‌ کرده‌ و بار دیگر در الطبقات‌ الوسطی‌
[۱۱] عبدالوهاب سبکی‌، الطبقات‌ الوسطی‌، ج۱، ص۲۱۰، خطی‌.
از قول‌ ذهبی‌، شرح‌ حال‌ مختصری‌ از او آورده‌ است‌. ذهبی‌ او را مردی‌ زیرک‌، مهربان‌ و فروتن‌ معرفی‌ کرده‌، آگاهی‌ او را در فقه‌ شافعی‌ می‌ستاید.
[۱۲] محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۷۱، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۸ق‌/ ۱۹۸۸م‌.
ابوشامه ‌
[۱۳] عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، تراجم‌ رجال‌ القرنین‌، ج۱، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ محمد زاهد الکوثری‌، قاهره‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م‌.
نیز همین‌اوصاف‌ را درباره وی‌ آورده‌ است‌.


وی‌ سرانجام‌ در شهر حلب‌ درگذشت‌ و یک‌ روز بعد از وفات‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.
[۱۴] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
شاگردش‌ ابن‌ خلکان‌ نیز در مراسم‌ نماز و دفن‌ وی‌ حضور داشت‌.
[۱۵] ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۱۰۰.



دو کتاب‌ به‌ ابن‌ خباز نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌:
۱. شرح‌ الفیة ابن‌ معطی‌
[۱۶] عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۱، ص۴۹۹، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ الجبوری‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌.
[۱۷] بغدادی‌، هدیة، ج۲، ص۱۱۳.

۲. شرح‌ الجزولیة.
[۱۸] ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، ج۱، ص۷۵، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌ مطبعة النعمان‌.
[۱۹] ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۲، ص۱۰۶، به‌ کوشش‌ حافظ عبدالعلیم‌ خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/ ۱۹۷۹م‌.
منابع‌ از منذری‌ (د ۶۵۶ق‌/ ۱۲۵۸م‌) تا اسنوی‌ (۷۷۲ق‌/ ۱۳۷۰م‌) در مورد دانش‌ او در ادب‌ عربی‌ و نیز آثار وی‌ سکوت‌ کرده‌اند و حتی‌ ابن‌ خلکان‌ که‌ خود شاگرد او بوده‌، سخنی‌ از آثار او نگفته‌ است‌، اما از اسنوی‌ به‌ بعد آثاری‌ در نحو به‌ وی‌ نسبت‌ داده‌ می‌شود. احتمالاً این‌ امر ناشی‌ از خلطی‌ است‌ که‌ میان‌ ابن‌ خباز شمس‌الدین‌ ابوالعباس‌ (ه م‌) صاحب‌ [[شرح‌ الفیة]] و شرح‌ الجزولیة با ابن‌ خباز مورد بحث‌ ما رخ‌ داده‌ است‌.


(۱) ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان.
(۲) ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌ مطبعة النعمان‌.
(۳) ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیة، به‌ کوشش‌ حافظ عبدالعلیم‌ خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/ ۱۹۷۹م‌.
(۴) عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، تراجم‌ رجال‌ القرنین‌، به‌ کوشش‌ محمد زاهد الکوثری‌، قاهره‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م‌.
(۵) عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیة، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ الجبوری‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌.
(۶) بغدادی‌، هدیة.
(۷) محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۸ق‌/ ۱۹۸۸م‌.
(۸) عبدالوهاب سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، به‌ کوشش‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو و محمود محمد طناحی‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
(۹) عبدالوهاب سبکی‌، الطبقات‌ الوسطی‌، خطی‌.
(۱۰) عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.


۱. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۱۰۰.
۲. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۳. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۴. محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۷۰، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۸ق‌/ ۱۹۸۸م‌.
۵. ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، ج۱، ص۷۵، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌ مطبعة النعمان‌.
۶. عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۱، ص۴۹۹، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ الجبوری‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌.
۷. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۹۱.
۸. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان‌، ج۷، ص۴۸.
۹. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۹۰-۹۱.
۱۰. عبدالوهاب سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۱۱۳، به‌ کوشش‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو و محمود محمد طناحی‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
۱۱. عبدالوهاب سبکی‌، الطبقات‌ الوسطی‌، ج۱، ص۲۱۰، خطی‌.
۱۲. محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۷۱، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۸ق‌/ ۱۹۸۸م‌.
۱۳. عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، تراجم‌ رجال‌ القرنین‌، ج۱، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ محمد زاهد الکوثری‌، قاهره‌، ۱۳۶۶ق‌/ ۱۹۴۷م‌.
۱۴. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقلة، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۱۵. ابن‌ خلکان‌، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۷، ص۱۰۰.
۱۶. عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۱، ص۴۹۹، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ الجبوری‌، بغداد، ۱۳۹۰ق‌.
۱۷. بغدادی‌، هدیة، ج۲، ص۱۱۳.
۱۸. ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، ج۱، ص۷۵، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌ مطبعة النعمان‌.
۱۹. ابوبکر ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیة، ج۲، ص۱۰۶، به‌ کوشش‌ حافظ عبدالعلیم‌ خان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/ ۱۹۷۹م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوعبدالله ابن‌خباز»، ج۳، ص۱۱۳۹.    






جعبه ابزار