ابن‌حاجب عزالدین ابوحفص عمر بن محمد امینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِحاجِب، ابوحفص عمر بن محمد بن منصور امینی ملقب به عزالدین (۵۹۳ - ۲۸
شعبان ۶۳۰ق/۱۱۹۷- ۹ ژوئن ۱۲۳۳م)، محدث و
مورخ دمشقی بود. برخی از منابع
کنیه او را «ابوالفتوح» نیز ذکر کرده‌اند.
وی در
دمشق به دنیا آمد و احتمالاً به سبب آنکه جدش، منصور بن مَسْرور، حاجب و دربان امین الدوله
حکمران بُصری بوده
به «ابن‌حاجب»
شهرت یافته است. او برای بهره بردن از محدثین عصر خود
مسافرت های بسیار کرد و از این رو به عنوان «رَحال» از او یاد شده است.
در شهرها و نقاط مختلف از مشایخ بسیاری
حدیث شنید و نام آنان را در مجموعه‌هایی جمع‌آوری کرد.
نخستین بار در دمشق، در ۶۱۶ق/۱۲۱۹م از محضر هبةالله بن خضر بن طاووس
استماع کرد. سپس در همان‌جا از موسی بن عبدالقادر، شیخ موفق، ابن‌ابی لقمه و ابن‌البُن حدیث شنید. در ۶۲۴ق وارد
اربل شد و در آن‌جا از شیخ‌ابوالمعالی صاعد بن علی واعظ واسطی و ابومحمدبدل بن ابی‌معمر حافظ تبریزی استماع حدیث کرد. آنگاه به
بغداد رفت و نزد
ابوالفرج فتح بن عبدالله بن عبدالسلام بغدادی و دیگران حدیث شنید.
درک محضر علمی فتح بن عبدالسلام برای ابن‌حاجب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، تا آن‌جا که بنا به گفته سیف
الدین بن مجد هنگامی که ابن‌حاجب به بغداد قدم نهاد، به شکرانه زنده بودن فتح بن عبدالسلام، اولین روز ورود خود را
روزه گرفت.
همچنین در آن‌جا از شاگردان قاضی ابوالفضل ارموی و ابوالوقت سجزی، استماع حدیث نمود. سپس دو نوبت به
مصر رفت و از عبدالقوی بن جباب و دیگران حدیث شنید. در راه
حجاز نیز از ابومحمد ابوبکر بن محمد هروی، معروف به «ابن‌عجمی» استماع کرد. علاوه بر آنچه ذکر شد، در
اسکندریه ، موصل، حلب و حرمین شریفین نیز استماع حدیث نموده است.
افراد مختلفی از ابن‌حاجب حدیث شنیده‌اند، که
زکی
الدین برزالی، ابو موسی رعینی و جمال
الدین بن صابونی از آن جمله‌اند. همچنین
ابن‌مستوفی گوید که از ابن‌حاجب حدیث شنیده است.
نکته مهم این است که ابن‌حاجب توانسته است به علت تبحر در
حدیث بر بسیاری از مشایخ خود در این رشته فائق آید، چندانکه استاد وی ابواسحاق ابراهیم بن محمد صریفینی عراقی نیز از وی حدیث شنیده است.
به سبب علاقه وافر ابن‌حاجب به حدیث و جمع‌آوری آن بود که
وصیت نمود پس از
مرگ کتاب‌هایش را در دارالحدیث جبل قاسیون، که به ضیاء
الدین محمد بن عبدالواحد مقدسی منسوب بود، قرار دهند.
از ابن‌حاجب دو اثر دست‌نویس بر جای مانده که در ظاهریه موجود است: عوالی حدیث
مالک بن انس در ۱۸ برگ و مصافحات و موافقات و ابدال و احادیث عوال مشتمل بر ۴۰ حدیث و بعضی اضافات دیگر در ۱۵ برگ.
همچنین ۳ اثر دیگر به وی منسوب است که عبارتند از ذیلی بر تاریخ دمشق ابن‌عساکر
معجم مکان‌هایی که در آن‌ها
استماع حدیث کرده است
معجم الشیوخ، که در آن نام حدود ۱۱۸۰ تن از مشایخ
حدیث خود را ذکر کرده است.
(۱) ابن‌مستوفی، مبارک، تاریخ اربل، به کوشش سامی خماس صقار، بغداد، دارالرشید.
(۲) برزالی، قاسم، مشیخه قاضی القضاة ابن‌جماعه، به کوشش موفق عبدالقادر، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۳) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۴) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳- ۱۳۳۴ق.
(۵) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۰۴۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۶)
منذری،
عبدالعظیم، التکملة الوفیات النقله، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
(۷) ظاهریه، خطی (مجامیع)؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوحفص ابن‌حاجب»، ج۳، ص۱۰۷۰.
