• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌جزی ابومحمد عبدالله‌ بن‌ محمد کلبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابومحمد عبدالله‌ بن‌ محمد، یکی از علمایی که به ابن‌جزی شهرت دارد؛ اِبْن‌ِ‌جُزَی‌ّ، نام‌ چند تن‌ از علمای‌ خاندان‌ بنی‌جزی‌ که‌ در سده‌های‌ ۷- ۹ق‌/۱۳- ۱۵م‌ در مغرب ‌و اندلس ‌می‌زیسته‌اند و به‌ «کلبی‌» معروفند.


ابومحمد عبدالله‌ بن‌ محمد، فقیه‌، ادیب‌ و شاعر غرناطی‌ و سومین‌ فرزند ابوالقاسم‌ ابن‌جزی‌ می‌باشد.
تاریخ‌ تولد و وفات‌ وی‌ در دست‌ نیست‌، اما او در مقدمه کتاب‌ خویش‌ تصریح‌ کرده‌
[۱] ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص‌ ۲۰-۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
که‌ به‌ فرمان‌ ابوعبدالله‌ ملقب‌ به‌ الغنی‌ بالله‌ که‌ بین‌ سال‌های‌ ۷۵۵-۷۹۳ق‌/ ۱۳۵۴-۱۳۹۱م‌ بر غرناطه‌ فرمان‌ می‌رانده‌،
[۲] عربی‌ خطابی‌، محمد (نک: ابن‌جزی‌ در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۹.
کتاب‌ الاحتفال‌ فی‌ استیفاءِ تصنیف‌ ماللخیل‌ من‌ الاحوال‌، نوشته ابوعبدالله‌ محمد بن‌ رضوان‌ بن‌ ارقم‌ را تهذیب‌ و مختصر کرده‌ است‌. بنابراین‌ وی‌ دست‌ کم‌ تا نیمه دوم‌ سده ۸ق‌/۱۴م‌ زنده‌ بوده‌ است‌.

او نیز مانند دو برادرش‌ نخست‌ نزد پدر به‌ تحصیل‌ پرداخت‌ و سپس‌ از کسانی‌ چون‌ ابوالبرکات ‌(محمد بن‌ محمد) بن‌ الحاج‌ بلفیقی‌ در المریه‌ و غرناطه‌، و ابوالقاسم‌ محمد بن‌ احمد حسنی‌ سبتی‌ غرناطی‌ و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالرحمان‌ بیانی‌ و ابوسعید فرج‌ بن‌ لب‌ غرناطی‌ و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ بیبش‌ (عبدوی‌) دانش‌ آموخت‌.
[۳] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    
ابن‌خطیب‌ همه استادان‌ و نیز کتاب‌هایی‌ را که‌ وی‌ نزد آنان‌ و یا نزد پدر خوانده‌، نام‌ برده‌ است‌. به‌ گفته همو ابن‌جزی‌ بسیاری‌ از کتاب‌های‌ مشهور در فقه، حدیث، نحو، ادب‌ و از جمله‌ بخش‌هایی‌ از صحیح‌ بخاری و مسلم‌، سنن‌ ترمذی‌، نسائی، ابوداوود، الموطا مالک‌، الکتاب ‌ سیبویه ‌و الایضاح ‌ابوعلی‌ فاسی‌ را نزد همین‌ استادان‌ خوانده‌ و از اغلب‌ آنان‌ اجازه روایت‌ گرفته‌ است‌.
[۴] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    


وی‌ ظاهراً در جوانی‌ به‌ تدریس‌ پرداخت‌
[۵] ابن‌خطیب‌، محمد، الکتیبة الکامنه، ج۱، ص۹۶، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۳م‌.    
و به‌ قضاء رسید.
[۶] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    
گروهی‌ نیز از وی‌ دانش‌ آموختند که‌ از آن‌ میان‌ ظاهراً ابوبکر بن‌ عاصم‌ و عباس‌ (یا ابوالعباس‌) بقنی‌، یکی‌ از شارحین‌ «برده‌»
[۷] مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
[۸] باباتنبکتی‌، احمد، نیل‌ الابتهاج‌، ج۱، ص۱۵۵، حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌فرحون‌ یعمری‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
و نیز ابوالحسن‌ بن‌ هذیل‌
[۹] ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۵۲، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
را می‌توان‌ نام‌ برد. ابن‌مرزوق‌ (حفید) نیز از وی‌ اجازه روایت‌ داشته‌ است‌.
[۱۰] مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    


شماری‌ از اشعار وی‌ را که‌ پر از صنایع‌ شعری‌ رایج‌ در دوره اوست‌، ابن‌خطیب‌ در الاحاطه
[۱۱] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۳۰۰.    
و نیز در الکتیبه
[۱۲] ابن‌خطیب‌، محمد، الکتیبة الکامنه، ج۱، ص‌ ۹۶- ۹۹، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۳م‌.    
و مقری‌ در نفح‌
[۱۳] مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
آورده‌اند.

در مآخذ کهن‌ اثری‌ به‌ وی‌ نسبت‌ نداده‌اند، اما در ۱۹۸۴م‌ محمد عربی‌ خطابی‌ کتابی‌ با عنوان‌ کتاب‌ الخیل‌ در بیروت‌ از وی‌ به‌ چاپ‌ رسانده‌ است‌ که‌ به‌ گفته خود او اختصاری‌ است‌ از کتاب‌ الاحتفال‌.
[۱۴] ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۰-۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
ابن‌جزی‌ تنها به‌ مختصر کردن‌ آنان‌ بسنده‌ نکرده‌ بلکه‌ آن‌ را تهذیب‌ و تصحیح‌ نیز نموده‌ است‌ و باب‌های‌ کتاب‌ را به‌ ذوق‌ خویش‌ و به‌ سیاق‌ دیگری‌ غیر از اصل‌ کتاب‌ درآورده‌ و مرتب‌ ساخته‌ است‌ و فواید علمی‌ بسیار و محاسن‌ ادبی‌ به‌ آن‌ افزوده‌ و بعضی‌ از باب‌ها و برخی‌ از مشکلات‌ لغوی‌ آن‌ را حذف‌ کرده‌ است‌. نام‌ کامل‌ کتاب‌، مطلع‌ الیُمن‌ و الاقبال‌، فی‌ انتقاءِ کتاب‌ الاحتفال‌ و استدراک‌ مافاته‌ من‌ المقال‌ است‌.
[۱۵] ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص‌ ۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
مؤلف‌ در ابتدای‌ کتاب‌ به‌ شرح‌ حال‌ ۸ تن‌ از پادشاهان‌ بنی‌نصر اندلس ‌پرداخته‌ است‌ و بعد از آن‌ وارد مباحث‌ اصلی‌ کتاب‌ شده‌ است‌.
موضوع‌ کتاب‌ اسب است‌ و مؤلف‌ در آن‌، به‌ تفصیل‌ راجع‌ به‌ صفات‌ و حالات‌ اسب‌، اهمیتی‌ که‌ نزد اعراب‌ داشته‌، پیدایش‌ آن‌، رنگ‌های‌ مختلف‌ و نژادهای‌ آن‌ و دیگر آگاهی‌های‌ مربوط به‌ اسب‌ سخن‌ گفته‌ است‌ و در همه‌ حال‌ به‌ سخن‌ علمای‌ لغت‌ و شعر شاعران‌ استشهاد کرده‌ است‌. سپس‌ به‌ بحث‌ در مورد نام‌های‌ اسب‌های‌ عربی‌، مراتب‌ آنها در مسابقات‌ و روش‌ نگاهداری‌ اسب‌ پرداخته‌ است‌. این‌ کتاب‌ در عین‌ ایجاز حاوی‌ مطالب‌ بسیار است‌ و از نظر تقسیم‌بندی‌ باب‌ها، اساسی‌ نیکو دارد؛ با این‌همه‌ گاه‌ مؤلف‌ به‌ شیوه دیگر آثار به‌ موضوعات‌ و مطالب‌ تاریخی‌ و ادبی‌ و مانند اینها نیز پرداخته‌ که‌ چندان‌ ارتباطی‌ با موضوع‌ کتاب‌ ندارد.

۱. ↑ ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص‌ ۲۰-۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۲. ↑ عربی‌ خطابی‌، محمد (نک: ابن‌جزی‌ در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۹.
۳. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    
۴. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    
۵. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الکتیبة الکامنه، ج۱، ص۹۶، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۳م‌.    
۶. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۲۹۹.    
۷. ↑ مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۸. ↑ باباتنبکتی‌، احمد، نیل‌ الابتهاج‌، ج۱، ص۱۵۵، حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌فرحون‌ یعمری‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۹. ↑ ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۵۲، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۱۰. ↑ مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۱۱. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۳، ص۳۰۰.    
۱۲. ↑ ابن‌خطیب‌، محمد، الکتیبة الکامنه، ج۱، ص‌ ۹۶- ۹۹، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۶۳م‌.    
۱۳. ↑ مقری‌، احمد، نفح‌ الطیب‌، ج۵، ص۵۴۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۸ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۱۴. ↑ ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۰-۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۱۵. ↑ ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص‌ ۲۱، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جزی»، ج۳، ص۱۰۳۴.    



جعبه ابزار