ابن‌جزی ابوعبدالله محمد بن محمد کلبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن محمد، یکی از علمایی که به
ابن‌جزی شهرت دارد؛ اِبْن‌ِ‌جُزَی‌ّ، نام چند تن از علمای خاندان بنی‌جزی که در سده‌های ۷- ۹ق/۱۳- ۱۵م در
مغرب و
اندلس می‌زیسته‌اند و به «کلبی» معروفند.
ابوعبدالله محمد بن محمد (۷۲۱-۷۵۷ق/۱۳۲۱-۱۳۵۶م)،
فقیه، کاتب و
شاعر می‌باشد.
تاریخ وفات او را ۷۵۶ و ۷۵۸ ق نیز نوشته‌اند.
اما
ابن‌خطیب که معاصر او بوده است، سال ۷۵۷ق را محقق می‌داند
و
مقری نیز
آن را تأیید می‌کند.
در هیچ یک از منابع سخنی از چگونگی تحصیلات و استادان وی به میان نیامده است، تنها ابن‌خطیب
تصریح کرده است که وی به سرپرستی پدر خود در شهر غرناطه پرورش یافت.
ابن‌احمر نوشته است که ابن‌جزی در تاریخ، حساب و
ادبیات چیره دست و از
اصول و
فقه و
حدیث آگاه بود و خطی به غایت خوش داشت.
پس از مرگ پدر در شمار کاتبان دربار
ابوالحجاج یوسف بن اسماعیل (د ۷۵۵ق/۱۳۵۴م) امیر سلسله بنواحمر درآمد
و ظاهراً مدتی دراز در این مقام باقی ماند، اما به دلایلی که بر ما معلوم نیست، امیر بر وی
خشم گرفت و بفرمود او را تازیانه زدند و از
اندلس اخراج کردند. او هنگام ترک اندلس در ابیاتی آن دیار و اهل آن را نکوهش کرد.
پس از این واقعه، به
مغرب سفر کرد و به دربار ابوعنان پیوست و نزد وی مقام و منزلت یافت.
وی در نظم و نثر استاد بود، نظم او را ستوده‌اند و نثرش را از انشای
عمادالدین اصفهانی برتر دانسته‌اند. چند نمونه از نامه‌های او اکنون در دست است که در آن‌ها پاره‌ای از صنایع لفظی رایج در روزگار او به چشم می‌خورد.
برخی از مآخذ نمونه‌هایی از اشعار وی را آورده و او را سرآمد شاعران روزگار خود دانسته‌اند و ابن‌احمر ضمن اینکه او را از شاعران دیگر برتر دانسته، گفته است که بیش از ۲۰ هزار بیت
شعر از حفظ داشته است.
سروده‌های او شامل چند
غزل و چند
قصیده از جمله قصایدی در مدح
ابوعنان و
ابوالحجاج یوسف و نیز چند قطعه کوتاه است.
ابن‌جزی به گفته
مقری در خانه خویش در شهر البیضاء درگذشت.
مهم‌ترین کار ابن‌جزی که بدان شهرت یافت، تحریر
سفرنامه ابن‌بطوطه (ه م) است که به فرمان سلطان ابوعنان مرینی انجام شده است. وی در این کار، به گفته خود، مضمون گفتار ابن‌بطوطه را بی‌آنکه متعرض درستی و نادرستی آن گردد، در قالب الفاظی که گویای مقصود وی باشد، ریخته هر چند که گاه عین‌الفاظ او را آورده است. افزون بر این وی بسیاری از اسامی دشوار را حرکت گذاری و نقطه‌گذاری کرده و نام‌های غیرعربی را تا آن‌جا که برای او ممکن بوده، شرح داده است.
اثر دیگر وی کتابی به نام
الانوار فی نسب النبی المختار است که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه ملی پاریس موجود است. نیز احتمالاً تاریخ غرناطه از اوست وی در ۷۵۵ق به ابن‌خطیب گفته است که مشغول تألیف آن بوده و ابن‌خطیب قسمت‌هایی از آن را دیده و بسیار ستوده است،
اما اکنون اثری از این کتاب در دست نیست. احتمال می‌رود که کار تألیف کتاب مذکور به دلیل همزمانی با تحریر رحله ابن‌بطوطه ناتمام مانده باشد. چه تحریر رحله پس از پایان سفر
ابن‌بطوطه در دربار ابوعنان، در حدود ۷۵۴ق آغاز و در ۷۵۷ق پایان یافته است.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جزی»، ج۳، ص۱۰۳۴.
