ابن‌باطیش عمادالدین ابوالمجد اسماعیل بن هبةالله موصلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ باطیش، عمادالدین ابوالمجد، اسماعیل بن هبةالله بن سعید موصلی (۵۷۵ - ۶۵۵ق/۱۱۷۹-۱۲۵۷م)، فقیه و محدث
شافعی است.
مورخان
کنیه و نام
پدر و
جد وی را به اختلاف یاد کرده‌اند. ابن فوطی یک بار وی را ابومحمد اسماعیل بن ابی البرکات بن ابی الرضا
و بار دیگر اسماعیل بن هبةالله بن سعید نام برده است
و یونینی نام پدر وی را عبدالله
و اسنوی نام جد وی را سعد
آورده است.
ابن باطیش در
موصل زاده شد،
برای تحصیل به
بغداد رفت و در
نظامیه آن شهر ادبیات،
اصول ،
فقه شافعی و نیز فقه دیگر مذاهب را آموخت.
وی در بغداد از جمال‌الدین
ابوالفرج بن جوزی، ابن سکینه و دیگران، در
حلب از حنبل،
در
دمشق از کندی و در حران از عبدالقادر حافظ
استماع حدیث کرد.ابن باطیش پس از بازگشت به
موصل در
مدرسه بدریه به عنوان معید (کسی که درس استاد را برای طالبان علم تکرار می‌کرد) به کار پرداخت و اداره کتابخانه آن را نیز به عهده گرفت.
چندی نیز در نوریّه
حلب به
تدریس مشغول شد
و سرانجام در همان‌جا درگذشت.
ابن فوطی
تاریخ
وفات او را ۶۴۰ق نوشته است.
ابن باطیش از بزرگان علما و محدثین
شافعی و در
علم حدیث و
رجال استاد بود و از سایر علوم زمان خود نیز بهره داشت. گروهی چون دمیاطی، ابن توزی و دیگران از وی
روایت کرده‌اند.
۱. المغنی فی لغات المهذب و رجاله،
یا المغنی فی غریب المهذب.
به گفته زرکلی نسخه‌ای خطی از این کتاب، مورخ ۶۱۸ق، در کشور سعودی موجود است
۲. التمییز و الفصل بین المتفق فی الخط و النقط و الشکل، نسخه خطی مجلد چهارم این کتاب که در ۷۶۵ق/۱۳۶۳م در ۱۲۲ برگ با خط زیبایی نوشته شده، در مکتبة الازهریه موجود است
و به نقل زرکلی، عبدالحفیظ منصور در
تونس آن را آماده چاپ و نشر کرده است
و نسخه خطی مجلد پنجم آن که شاید به خط خود مؤلف در ۶۳۵ق/۱۲۳۷م در
حلب نوشته شده باشد، در کتابخانه العبدلیة الصادقیة تونس موجود است.
از دیگر آثار او طبقات الشافعیة و مشتبه النسبة
و کشف المهمات فی شرح الابیات را نام برده‌اند. وی کتاب اخیر را به اتابک طغرل‌بک (د ۶۳۱ق/۱۲۳۳م). کتابهای دیگری چون مزیل‌الشبهات فی اثبات الکرامات و
تاریخ الموصل
را نیز به وی نسبت داده‌اند که از آن‌ها اثری در دست نیست. ابن باطیش طبع
شعر نیز داشت و نمونه‌هایی از شعر او در منابع نقل شده است.
(۱) ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
(۲) اسنوی عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جوزی، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۳) جواد مصطفی، مقدمه بر تکمله اکمال الاکمال ابن صابونی، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
(۴) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۵) ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۶) ذهبی محمد، العبر، به کوشش ابوهاجر محمد السعید، بیروت، ۱۴۰۵ق.
(۷) زرکلی خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۸) سید فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۹) صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ی فان اس، بیروت، ۱۳۹۳ق.
(۱۰) یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۴ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن باطیش»، ج۳، ص۹۳۸.
