ابن‌اهدل بدرالدین ابومحمد حسین بن عبدالرحمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اَهْدَل، ابومحمد، یا ابوعلی حسین بن عبدالرحمان بن محمد ملقب به بدرالدین و معروف به ابن اهدل از
سادات حسینی (ح ۷۷۹- ۸۵۵ق/۱۳۷۷-۱۴۵۱م)، فقیه، متکلم، محدّث و مورخ اشعری -
شافعی یمنی بود.
سخاوی در
الضوء الّلامع نسب وی را با ۲۳ واسطه به
حضرت علی بن ابی طالب (ع) رسانده است.
ابومحمد در قحزیه واقع در غرب الحقه از شهرهای
یمن که عمری
آن را فخریه ثبت کرده، متولد شده است، اما سخاوی در التبر المسبوک
تولد ابن هدل را در ابیات حسین واقع در یمن نوشته است.
ابن اهدل در زادگاه خویش مقدمات
علوم را فراگرفت و حافظ
قرآن شد. سپس برای ادامه تحصیل در ۷۹۵ یا ۷۹۶ق به
شهر مراوغه رفت و در آن‌جا از
علی بن آدم زیلعی فقه آموخت و کتاب الحاوی را نیز در آن شهر فراگرفت و به مطالعه کتب فقهی پرداخت و در ۷۹۸ق به شهر ابیات‌حسین بازگشت و در آن‌جا نیزاز
محمد بن ابراهیم حرضی و
نورالدین علی بن ابی بکر ازرق فقه آموخت و در شمار خاصان ازرق درآمد و از او بسیار
حدیث شنید و اجازه
فتوا یافت و نیز در این شهر نزد
محمد بن نورالدین موزعی به فراگیری
دانش پرداخت. سپس به زبید رفت و در آن‌جا رساله قشیریّه را نزد ابن رداد قرائت کرد؛ و کتاب اللطائف ابن عطاءالله را نزد
علی بن عمر قرشی استماع نمود و کتاب
اللّمع فی اصول الفقه را از قاضی جمال‌الدین عبدالله بن محمد ناشری فراگرفت.
ابن اهدل بارها به سفر
حج رفت و در یکی از این سفرها در مکه مجاور شد و از
جمال‌الدین ابن ظهیره استماع حدیث کرد و در
مدینه نیز از
زین‌الدین مراغی و
ابوحامد مطری دانش آموخت و پس از بازگشت به یمن از
مجد شیرازی استماع حدیث کرد و در ۸۲۸ق/۱۴۲۵م از
ابن جزری که به یمن وارد شده بود نیز حدیث شنید و گویا چنانکه سخاوی اشاره کرده است از
ابن حجر عسقلانی به اجازه روایت کرده است. ابن اهدل در کتب حدیث، تفسیر، لغت، دیوان‌های شعرا و کتب صوفیه مطالعه وسیعی داشت و با عقاید ائمه
اهل سنت و اصطلاحات
فقها و محدثان و مفسران و اصولیان و اهل ادب آشنایی کامل داشت و در علوم منقول و معقول متبحر بود، تا آن‌جا که در ابیات‌حسین مدار
فتوا گردید
و چون شهرت وی در همه جا پیچید، طالبان علم نزد او می‌شتافتند
هنگام اقامت در مکه بسیاری‌از واردین به این شهر از جمله
برهان بن ظهیره ،
ابن فهد ،
علاءالدین بن سید عفیف‌الدین ،
فتح‌الدین بن سوید و
حسافة بن جریر مالکی از او استماع حدیث کرده‌اند و سخاوی و امام الکاملیه از او اجازه نقل حدیث گرفته‌اند.
به ابن اهدل آثار زیادی نسبت داده‌اند. سخاوی
نوشته است که در ۸۴۸ق/۱۴۴۴م به خطِ خودِ ابن اهدل خواندم که بیش از ۱۰ اثر داشته است و سپس حدود ۲۰ اثر وی را نام برده است. آثار موجود ابن اهدل اینهاست:
کشف الغطاء عن حقائق التوحید و الرّدّ علی ابن عربی، که به کوشش احمد بکیر در
تونس ۱۹۶۴م به چاپ رسیده است؛ تجرید الاسماء المذکورة فی کتاب تحفة الزمن فی تاریخ سادات الیمن، نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آصفیه حیدرآباد دکن،
موجود است؛ تحفة الزمن فی تاریخ سادات الیمن، که مختصری از کتاب السلوک فی طبقات العلماء و الملوک ابوعبدالله یوسف بن یعقوب معروف به بهاء الجندی (د ۷۲۳ق/۱۳۲۳م) است با اضافاتی از ابن اهدل. نسخه‌ای از این کتاب در موزه بریتانیا موجود است (ریو، شم که به علت افتادگی از اول و آخر کتاب نام نویسنده آن مشخص نیست، ولی از قراین موجود در متن نسخه پیداست که این کتاب از ابن اهدل است و نسخه‌های دیگری در جامع صنعا
و الازهر مصر
موجود است؛ شرح مسئلة القدر، نسخه‌ای از آن در چستربیتی موجود است؛ II/۴۸۲۲ عدّة المنسوخ من الحدیث علی ما اخبر به بعض اهل الحدیث، نسخه‌ای از آن در کتابخانه ندوة العلماء لکهنو موجود است
اللمعة المقنعة فی ذکر فروق المبتدعة، نسخه‌ای از آن در جامع صنعا هست
غربال الزمان یا مختصر تاریخ یافعی (
مرآة الجنان )، همین غربال الزمان را ابوزکریای عامری مختصر کرده است که نسخه‌ای از آن در آصفیه موجود است
مسئله الانتقاد مع حسن الاعتقاد و مسئلة الرؤیا، که نسخه‌های آن‌ها در چستربیتی موجود است؛ مطالب اهل القربة فی شرح دعاء ابی القربة، نسخه‌ای از آن در مکتبة الوطنیة تونس
نگهداری می‌شود؛ «قصیده» که
طاهر بن زیّان زواوی آن را تسمیط کرده و نسخه‌ای از همین تسمیط در رباط موجود است (S, GAL, II/۲۳۹).
(۱) آصفیه، خطی؛ جامعه، خطی؛
(۲) رقیحی، احمد عبدالرزاق، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاء، صنعا، ۱۹۸۴م.
(۳) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۴) سخاوی، محمد، التّبر المسبوک، بولاق، ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م.
(۵) سخاوی،
الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق/۱۹۳۵م.
(۶) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۷) شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
(۸) عمری، حسین عبدالله، مصادر التراث الیمنی فی المتحف البریطانی، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۹) فهرست نسخه‌های خطی عربی کتابخانة ندوة العلماء لکهنو، دهلی‌نو، ۱۳۶۵ش.
(۱۰) مختار وکیل، فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن اهدل، ابو محمد»،ج۳،ص۹۲۰.
