• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ کامل‌ (مقاله‌سوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابن‌ کامل‌ (مقاله‌سوم)
مقالات مرتبط: ابن کامل.


ابن‌ کامل‌ (۲۶۰-۳۵۰ق) از دانشمندان برجسته قرن چهارم هجری قمری بود. او در علوم مختلفی مانند فقه، ادبیات، شعر، تاریخ، علم حدیث و علوم قرآنی تخصص داشت. ابن کامل به دلیل تأسیس مکتبی مستقل و تدوین آثار مختلف شهرت داشت. وی سرانجام در سال ۳۵۰ یا ۳۵۵ هجری قمری درگذشت.


ابوبکر احمد بن کامل بن خلف بن شجره شجری بغدادی معروف به وکیع و ابن کامل، در سال ۲۶۰ هجری در سامرا به دنیا آمد؛
[۱] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۶۵.    
ولی به بغداد رفت و در آنجا سکونت گزید
[۲] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    
و گویا بدین سبب سمعانی او را اهل بغداد خوانده و نسبت شجری او را به خاطر جد اعلایش دانسته است.
[۳] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۸، ص۶۵.    

ابن کامل از دانشمندان ذی فنون روزگار خویش بود و در بسیاری از علوم رایج آن زمان ازجمله علوم قرآن، فقه، ادبیات، شعر، تاریخ و ایام عرب، تاریخ اصحاب حدیث و محدثان، فردی ماهر و چیره دست بود و در بیشتر این موضوعات قلم فرسایی کرده و آثاری از خود به جا گذاشته
[۴] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۴۲۱.    
که شمار‌اندکی از آنها بر جای مانده است.
گرچه ابن کامل، فردی صاحب نظر در بسیاری از علوم شناخته شده، به نظر می‌رسد شهرت و مهارت اصلی وی در علوم قرآن و فن قرائت بوده است.
[۵] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۵.    

او را راوی تاریخ طبری نیز خوانده‌اند و در بسیاری از رویدادها و حوادث تاریخی نام او به چشم می‌خورد.
[۶] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۳۷.    
[۷] علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۲۲۷.    


ابن کامل از شاگردان و اصحاب خاص محمد بن جریر طبری (م. ۳۱۰ق) تاریخ نگار بود و بر مسلک و مذهب او مشی می‌کرد و از همین رو او را جریری مذهب خوانده‌اند.
[۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    

ابن کامل فن قرائت را نزد استادانی چون ابوبکر اصفهانی، محمد بن یحیی کسایی و احمد بن یعقوب آموخت
[۹] ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه، ج۱، ص۹۸.    
و نزد محدثانی همانند محمد بن سعد عوفی، محمد بن جهم سمری و احمد بن عبیدالله نرسی به استماع حدیث پرداخت.
[۱۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۹۵.    


ابن کامل نیز کرسی تدریس برپا کرد و شاگردان بسیاری داشت که از آن میان می‌توان به ابوالحسن دارقطنی، ابوعبدالله مرزبانی و ابن رزقویه اشاره کرد.
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۴۲۱.    


شاگردش ابن رزقویه او را بسیار ستوده، ولی به باور ابوالحسن دارقطنی، وی در نقل حدیث، سهل انگاری می‌کرده و فردی مغرور و خودخواه بوده و برای پیش کسوتان علوم ازجمله استاد خویش، طبری آنچنان که باید و شاید احترام و اصالتی قایل نبود؛ ازاین رو از تقلید و پیروی از وی دست کشید و خود، مذهبی تاسیس کرد و بر اساس اخبار خود سخن می‌راند.
[۱۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۵، ص۴۳۴.    

برخی از رجال شناسان اهل سنّت او را حنفی مذهب دانسته
[۱۳] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئة، ج۲، ص۳۲۱.    
و نوشته‌اند زمانی قضاوت شهر کوفه را از جانب ابوعمر محمد بن یوسف بر عهده داشت.
[۱۴] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۸، ص۶۵.    


آثار ابن کامل عبارت‌اند از:

  • غریب القرآن، القرائات، التقریب فی کشف الغریب،
  • موجزالتاویل عن معجزالتنزیل، التاریخ، کتابی مختصر در فقه،
  • الشروط الکبیر، الشروط الصغیر، جامع الفقه، الحیض، الوقوف.این پنج کتاب اخیر بر مبنای فقه طبری نوشته شده‌اند،
    [۱۵] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۵۷.    
  • التنزیل، البحث والحثّ، امّهات المؤمنین، الشعر، الزمان، اخبارالقضاة (اخبار القضاه الشعرا)
    [۱۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۴، ص۱۰۵.    
  • و رساله‌ای با عنوان فوائد حسان و مقتل عثمان بن عفان به روایت ابن کامل.
    [۱۷] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۵۰۵. .


ابن کامل سرانجام در هشتم محرم سال ۳۵۰
[۱۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    
یا ۳۵۵ هجری از دنیا رفت.
[۱۹] ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه، ج۱، ص۹۸.    
(دیگر منابع:
[۲۰] ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۳۲۶.
[۲۱] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۲، ص۱۸۶.    
[۲۲] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی اخبار النحاة، ج۱، ص۹۷.
[۲۳] ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۸۳.    
[۲۴] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲۹.    
[۲۵] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۲۴۹.    
[۲۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۳۵۴.    
[۲۷] ذهبی، محمد بن احمد، الاعلام بوفیات الاعلام، ج۱، ص۲۴۱.
[۲۸] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم، ص۱۲۱.    
[۲۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۸۲.
[۳۰] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۵۰.    
[۳۱] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۲.    
[۳۲] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۱، ص۵۶.    
[۳۳] تنوخی، محمد بن علی، نشوارالمحاضرة، ج۶، ص۷۰.    
[۳۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۶۴.    
[۳۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۱۹۹.    
[۳۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱.    
[۳۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۰۷.    
[۳۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۰۴.    
[۳۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۵۲.    
)

۱. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۶۵.    
۲. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    
۳. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۸، ص۶۵.    
۴. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۴۲۱.    
۵. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۵.    
۶. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۳۷.    
۷. ↑ علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۲۲۷.    
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    
۹. ↑ ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه، ج۱، ص۹۸.    
۱۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۹۵.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۴۲۱.    
۱۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۵، ص۴۳۴.    
۱۳. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئة، ج۲، ص۳۲۱.    
۱۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۸، ص۶۵.    
۱۵. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۵۷.    
۱۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۴، ص۱۰۵.    
۱۷. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۵۰۵. .
۱۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۵۸۷.    
۱۹. ↑ ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه، ج۱، ص۹۸.    
۲۰. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۳۲۶.
۲۱. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۲، ص۱۸۶.    
۲۲. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی اخبار النحاة، ج۱، ص۹۷.
۲۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۸۳.    
۲۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲۹.    
۲۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۲۴۹.    
۲۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۳۵۴.    
۲۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، الاعلام بوفیات الاعلام، ج۱، ص۲۴۱.
۲۸. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم، ص۱۲۱.    
۲۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۸۲.
۳۰. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۵۰.    
۳۱. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۲.    
۳۲. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۱، ص۵۶.    
۳۳. ↑ تنوخی، محمد بن علی، نشوارالمحاضرة، ج۶، ص۷۰.    
۳۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۶۴.    
۳۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۱۹۹.    
۳۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱.    
۳۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۰۷.    
۳۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۰۴.    
۳۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۵۲.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن کامل»، ج۲، ص۱۰۰.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 350 (قمری) | زادگان سال 260 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | فقهای قرن 4 (قمری) | مؤلفان قرن 3 (قمری) | مؤلفان قرن 4 (قمری) | محدثان قرن 4 (قمری) | مورخان قرن 3 (قمری) | مورخان قرن 4 (قمری) | نحویان قرن 3 (قمری) | نحویان قرن 4 (قمری)
جعبه ابزار