ابن کلاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن کُلاّب عبدالله بن سعید بن محمد قطان (م
۲۴۰ق)، از متکلمان
زمان مامون عباسی و در راس دانشمندان
علم کلام در
قرن سوم هجری قمری در
بصره بود.
ابومحمد عبدالله بن سعید بن محمد بن کُلاّب قطان، مشهور به ابن کلاّب، از متکلمان
زمان مامون عباسی (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) بود
که در بصره می‌زیست و در راس دانشمندان
علم کلام در بصره قرار داشت.
داود ظاهری از شاگردان اوست. بعضی
حارث محاسبی را نیز از شاگردان او دانسته‌اند.
پیروان او را نیز
کُلاّبیّه خوانده‌اند و بعضی از آنها به
ابوالحسن اشعری پیوستند.
ابوالحسن اشعری بعضی از عقاید و نظرات او را در مورد اسما و صفات باری تعالی در کتاب
مقالات الاسلامیین نقل کرده است.
ابن ندیم او را از
حشویه دانسته است.
«حشویه» لقب تحقیرآمیزی است که بعضی از علمای کلام مانند
معتزله به
اصحاب حدیث دادند، زیرا اینان غالباً قائل به
تجسّم و تشبیه خداوند بودند.
ابن حجر می‌گوید: منظور ابن ندیم از اینکه او از حشویه بوده، این است که بر طریق پیشینیان، آیات و احادیث مربوط به
صفات خدا را تاویل نمی‌کرده و به ظاهر آن استدلال می‌کرده است.
به گفته ابن ندیم، ابن کُلاّب با
عباد بن سلمان نیز مناظراتی داشته و از عقاید او این بوده که می‌گفت: کلام خدا همان خداست.
و به بیان دیگر اینکه خداوند را کلامی مسموع نیست و
جبرئیل چیزی از خداوند نشنیده است و آنچه را که به پیغمبران ابلاغ می‌کند از خدای متعال نمی‌شنود، بلکه به او
الهام می‌گردد و بدون کلام آن را به پیغمبران می‌رساند
و خلاصه اینکه کلام خدای متعال ازلی و قائم به ذات اوست و
تورات،
انجیل،
زبور و
قرآن همه یک چیز بیشتر نیستند و همه آنچه را می‌شنویم حکایتِ کلام خدای متعال است.
ابن ندیم گوید: به‌جهت همین عقاید، عباد بن سلمان او را
نصرانی می‌خوانده است و
ابوالعباس بغوی هم از
فیشون نصرانی نقل کرده که اگر او زنده می‌ماند ما مسلمین را به دین نصرانیت در می‌آوردیم.
به گفته
سبکی، از آنجا که عباد بن سلمان از رؤسای
معتزله بوده، از این‌رو آنچه در حق ابن کُلاّب می‌گوید اعتباری نداشته و به منظور تشنیع بر او بوده است. به هر‌حال او از
اهل‌سنت است و نه او و نه کسی که از کمترین قوه تمییز برخوردار باشد، نمی‌گوید که کلام خدا همان خداست.
ذهبی نیز معتقد است: تهمت‌هایی که بر او زده‌اند باطل و بی‌اساس است، بلکه او نزدیک‌ترینِ متکلمان به
سنت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است.
وفات ابن کُلاّب اندکی پس از سال ۲۴۰ق واقع شده است.
تالیفات وی عبارت‌اند از: خلق الافعال الرّد علی المعتزلة و الصفات.
شیخ مفید (م۴۱۳ق) در ردّ این کتاب، الرّد علی ابن کُلاّب فی الصفات را نوشته است.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۸۴، برگرفته از مقاله «عبدالله قطان».
