• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن معتز عباسی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالعباس عبدالله بن محمد المعتز عباسی (۲۴۷-۲۹۶ق)، فرزند معتز عباسی مشهور به ابن معتز، از ادیبان و شاعران خاندان عباسی در قرن سوم هجری قمری بود.



ابوالعباس عبدالله بن محمد المعتز بن جعفر المتوکل عباسی‌ هاشمی بغدادی، مشهور به ابن معتز، در سال ۲۴۷ق در سامرا از مادری ظاهراً رومی‌نژاد متولد شد. تقریباً پنج ساله بود که پدرش خلافت عباسیان را برعهده گرفت. معتز به شعر و موسیقی علاقمند بود و در این دو فن دستی داشت و مجالسی برپا می‌ساخت. از این‌رو، طبع شعری ابن معتز در کودکی و نوجوانی شکوفا شد و در همان روزگار اشعاری سرود.
[۱] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.
ابن معتز از پیش گامان ادبیات و آگاه به موسیقی بود و نامه‌نگاری‌های او با عبیدالله بن عبدالله بن طاهر و بنی حمدون بر تسلط وی بر علم و ادبیات دلالت دارد. او از نثری ممتاز نیز برخوردار بود. از اساتید وی می‌توان به محمد بن عمران بن زیاد در حفظ بخشی از قرآن، احمد بن سعید دمشقی که در دوران کودکی و بزرگسالی با وی همراه بود و محمد بن یزید مبرّد لغت‌دان و ادیب مشهور اشاره کرد. مبرّد بیشتر به خانه ابن معتز رفت و آمد داشت و ابن معتز در طبقات خویش از او روایت نموده است.
[۴] عباسی، عبدالله بن معتز، طبقات الشعراء، ص۹-۱۰، مقدمه.
اگرچه عبدالله بن معتز در سرودن خمریات و زهدیات و غیره دست داشت، شهرت او بیشتر به خاطر فن تشبیه می‌باشد و قدما تشبیهات وی را مانند مدایح بُحتری ضرب المثل کرده‌اند.


مذهب او حنفی و یا حنبلی گفته شده، ولی ظاهراً برای خود آرا و مذهب ویژه‌ای داشته و نه تنها با شیعه در ستیز بود، بلکه با مذاهب عامه نیز کاملاً هم عقیده نبود. با وجود ارادتی که به حضرت علی (علیه‌السّلام) اظهار می‌کرد و اشعار فراوان در مدح آن حضرت می‌سرود و نیز سروده‌هایی که در رثای امام حسین (علیه‌السّلام) داشت، از اختلافات و مشاجرات علویان با عباسیان دل آزرده بود و سوگند یاد کرده بود که اگر روزی به قدرت برسد طالبیان را از میان بردارد. کینه‌توزی، غرور و خودپسندی از خصوصیات ابن معتز به‌شمار می‌رفت.
[۵] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.



در سال ۲۹۶ق لشکر مقتدر بالله عباسی بر وی شوریدند و همراه جماعتی از کاتبان و غیره برای خلافت با ابن معتز بیعت نمودند و چون فردای آن روز مقتدر دوباره به خلافت بازگشت، ابن معتز مخفی شد، ولی به زودی وی را یافته و به قتل رسانیدند. در این زمان، ابن معتز ۴۸ سال داشت و بیش از یک روز خلافت نکرد. جسد وی را در خرابه‌ای نزدیک خانه‌اش دفن نمودند.


آثاری که از ابن معتز برجای مانده، بدین قرار است: طبقات الشعراء، مکاتبات الاخوان بالشعر، اشعار الملوک، حلی الاخیار، الجامع فی الغناء، البدیع، الجوارح و الصید، الآداب، کتابٌ فیه ارجوزة فی ذم الصبوح فصول التماثیل، رسائل ابن معتز، دیوان شعر که صولی آنها را گرد آورده است. محاسن شعر ابی تمام و مساویه اخبار شاریه الفصول القصار قصیده‌ای در بحر متقارب مختارات من حکم ابن المعتز و اقواله، رسالة فی مدح الدنیا الزهر و الریاض و سرقات الشعراء.
[۹] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.
[۱۷] ذهبی، محمد بن احمد، دول الاسلام، ج۱، ص۱۷۹.
[۱۹] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۵۰۱.
[۲۵] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۴۸.



۱. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.
۲. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۰، ص۴۴۱.    
۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۲، ص۱۸۷.    
۴. عباسی، عبدالله بن معتز، طبقات الشعراء، ص۹-۱۰، مقدمه.
۵. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.
۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۹۸.    
۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۷۷.    
۸. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۸.    
۹. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۶۳۳.
۱۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۱۰، ص۱۴۰.    
۱۱. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۳، ص۱۶۵.    
۱۲. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۱۲۳.    
۱۳. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۸۴.    
۱۴. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۴-۱۶.    
۱۵. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۲، ص۲۴۰.    
۱۶. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۱، ص۴۳۰.    
۱۷. ذهبی، محمد بن احمد، دول الاسلام، ج۱، ص۱۷۹.
۱۸. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۳.    
۱۹. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۵۰۱.
۲۰. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۱۰۳.    
۲۱. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۴۰۶.    
۲۲. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۷۶.    
۲۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۵۴.    
۲۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۱۱۸.    
۲۵. سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۴۸.
۲۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۶، ص۱۴۶.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۷۹، برگرفته از مقاله «عبدالله عباسی».






جعبه ابزار