ابن معتز عباسی (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالعباس عبدالله بن محمد المعتز عباسی (
۲۴۷-
۲۹۶ق)، فرزند
معتز عباسی مشهور به ابن معتز، از ادیبان و شاعران
خاندان عباسی در
قرن سوم هجری قمری بود.
ابوالعباس عبدالله بن محمد المعتز بن جعفر المتوکل عباسی هاشمی بغدادی، مشهور به ابن معتز، در سال ۲۴۷ق در
سامرا از مادری ظاهراً رومی‌نژاد متولد شد. تقریباً پنج ساله بود که پدرش
خلافت عباسیان را برعهده گرفت. معتز به
شعر و
موسیقی علاقمند بود و در این دو فن دستی داشت و مجالسی برپا می‌ساخت. از این‌رو، طبع شعری ابن معتز در کودکی و نوجوانی شکوفا شد و در همان روزگار اشعاری سرود.
ابن معتز از پیش گامان ادبیات و آگاه به موسیقی بود و نامه‌نگاری‌های او با
عبیدالله بن عبدالله بن طاهر و
بنی حمدون بر تسلط وی بر
علم و
ادبیات دلالت دارد.
او از نثری ممتاز نیز برخوردار بود.
از اساتید وی می‌توان به
محمد بن عمران بن زیاد در حفظ بخشی از
قرآن،
احمد بن سعید دمشقی که در دوران کودکی و بزرگسالی با وی همراه بود و
محمد بن یزید مبرّد لغت‌دان و ادیب مشهور اشاره کرد. مبرّد بیشتر به خانه ابن معتز رفت و آمد داشت و ابن معتز در طبقات خویش از او روایت نموده است.
اگرچه عبدالله بن معتز در سرودن خمریات و زهدیات و غیره دست داشت، شهرت او بیشتر به خاطر
فن تشبیه می‌باشد و قدما تشبیهات وی را مانند مدایح
بُحتری ضرب المثل کرده‌اند.
مذهب او
حنفی و یا
حنبلی گفته شده، ولی ظاهراً برای خود آرا و مذهب ویژه‌ای داشته و نه تنها با
شیعه در ستیز بود، بلکه با
مذاهب عامه نیز کاملاً هم عقیده نبود. با وجود ارادتی که به
حضرت علی (علیه‌السّلام) اظهار می‌کرد و اشعار فراوان در مدح آن حضرت می‌سرود و نیز سروده‌هایی که در رثای
امام حسین (علیه‌السّلام) داشت، از اختلافات و مشاجرات
علویان با
عباسیان دل آزرده بود و
سوگند یاد کرده بود که اگر روزی به قدرت برسد طالبیان را از میان بردارد.
کینه‌توزی،
غرور و
خودپسندی از خصوصیات ابن معتز به‌شمار می‌رفت.
در سال ۲۹۶ق لشکر
مقتدر بالله عباسی بر وی شوریدند و همراه جماعتی از کاتبان و غیره برای خلافت با ابن معتز بیعت نمودند و چون فردای آن روز مقتدر دوباره به خلافت بازگشت، ابن معتز مخفی شد، ولی به زودی وی را یافته و به
قتل رسانیدند. در این زمان، ابن معتز ۴۸ سال داشت و بیش از یک روز خلافت نکرد.
جسد وی را در خرابه‌ای نزدیک خانه‌اش دفن نمودند.
آثاری که از ابن معتز برجای مانده، بدین قرار است: طبقات الشعراء، مکاتبات الاخوان بالشعر، اشعار الملوک، حلی الاخیار، الجامع فی الغناء، البدیع، الجوارح و الصید، الآداب، کتابٌ فیه ارجوزة فی ذم الصبوح
فصول التماثیل، رسائل ابن معتز، دیوان شعر که
صولی آنها را گرد آورده است. محاسن شعر ابی تمام و مساویه اخبار شاریه الفصول القصار قصیده‌ای در بحر متقارب مختارات من حکم ابن المعتز و اقواله، رسالة فی مدح الدنیا الزهر و الریاض و سرقات الشعراء.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۷۹، برگرفته از مقاله «عبدالله عباسی».
