ابن عباس (روش تفسیری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبداللّه بن
عباس معروف به ابن عباس از کبار
صحابه و از شاگردان
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و شاگرد مبرز
امام علی (علیهالسلام) میباشد.
روش تفسیری وی در
تفسیر قرآن و فهم معانی آن بر شیوه
سلف صالح که اساس آن بر پایههایی استوار بنا نهاده شده بود راه میپیمود و هرگز منحرف نگردید.
او ویژگی
های روش خود را در تفسیر قرآن اینگونه بیان میدارد: «تفسیر چهار گونه است:
نخست آن نوع که
عرب با بهرهگیری از زبان خویش میفهمد. دوم گونهای که هیچ فردی در ندانستن آن معذور نیست. سوم آنگونه که تنها دانشمندان میدانند و چهارم آنکه کسی جز
خداوند از آن آگاهی ندارد».
در روایت دیگری از وی همین ویژگیها را با بیانی رسا شرح میدهد:
پیامبر (صلّیاللّهعلیهوآله) فرمود: «
قرآن بر چهار بخش نازل شده: ۱.
آیه
های مربوط به
حلال و
حرام که از هیچ کس در ندانستن آن عذری پذیرفته نیست، ۲. آیاتی که عرب به یاری زبان خود درک میکند، ۳. آیاتی که دانشمندان توانایی تفسیر آن را دارند، ۴.
آیههای متشابه (مبهمی) که جز پروردگار از
تفسیر آن آگاهی ندارد».
قرآن، دربردارنده پندها و آداب و فرامینی است که بر تمام
مسلمانان واجب است آن را بدانند و بدان عمل کنند؛ زیرا فرمان عمومی
شریعت است. فراگیری و
آموزش این بخش از آیات بر همگان لازم است و هیچ کس عذری در ندانستن آن نخواهد داشت.
علاوه بر این، در قرآن واژگانی ناآشنا و مشکل وجود دارد که فهم آن و گشودن گره آن، با مراجعه به کلام فصیح عرب نخستین میسر است؛ چون قرآن به زبان آنان و بر اساس شیوه
های گفتاری آنان نازل شده است.
همچنین در قرآن نکاتی دقیق درباره اصول و معارف، مبدا و
معاد، راز آفرینش، سرّ هستی و... یافت میشود که رسیدن به ژرفای آن و آگاهی از زوایا و ابعاد آن جز برای اندیشوران آشنا با اصول معارف و مبانی
برهان عقلی و جز با امکان دستیابی به احادیث صحیح مقدور نیست.
و نیز
آیه
های متشابهی (مبهمی) وجود دارد که جز
خداوند هیچ فردی به مفاهیم حقیقی آن آگاهی ندارد؛ این گروه خود دو قسم است:
۱.
حروف مقطعه در آغاز سورهها که چون رمزهایی بین خدا و پیامبر است و از بندگان، جز پیامبر و خاندان برگزیدهاش که آنان هم از طریق پیامبر آموختهاند، دیگر کسی از آن اطلاع ندارد.
۲.
آیه
های متشابه -در مقابل
آیه
های محکم- که تاویل درست آن را جز خداوند و ثابت قدمان در
علم (پیامبر (صلّیاللّهعلیهوآله) و عالمانی که از چشمهسار دانش پیامبر شربت گوارای علم را نوشیدهاند) کسی از آن آگاه نیست؛ لذا علم به آن نیز ویژه خداوند و بندگان برگزیده اوست.
محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۲۱۷-۲۱۸.