ابن صباغ بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ صَبّاغ، ابونصر عبدالسيد بن محمد بغدادي (۴۰۰-۴۷۷ق/ ۱۰۱۰-۱۰۸۴م)، فقيه
شافعی می‌باشد.
ابوالفدا نام وی را یوسف ضبط کرده است. وی در
بغداد متولد شد و از افرادی چون ابوالحسین
محمد بن حسین فضل قَطّان و ابوعلی
حسن بن شاذان حدیث شنید و نزد قاضی
ابوالطیب طاهر بن عبدالله طبری فقه آموخت.
ابن جوزی وی را همپایه
ابواسحاق شیرازی، فقیه بزرگ شافعی، دانسته است.
ابن عقیل حنبلی نیز او را یکی از سه فردی دانسته که با آنان ملاقات داشته و دارای شرایط
اجتهاد مطلق بوده‌اند.
اینکه قاضی القضاة
ابن ماکولا در ۴۴۴ق/ ۱۰۵۳م شهادت وی را نافذ شمرده
و
ابن جوزی او را
مدح کرده، بیانگر مقبولیت شخصیت او نزد ایشان است.
درپی گشایش
نظامیه بغداد در ۱۰
ذیقعده ۴۵۹ق/ ۲۳ سپتامبر ۱۰۶۷ و امتناع اولیه
ابواسحاق شیرازی از تدریس، ابن صباغ به عنوان نخستین مدرس
نظامیه در آن‌جا به تدریس پرداخت،
اما پس از ۲۰ روز با کوشش شاگردان ابواسحاق، وی به تدریس در
نظامیه راضی گردید و ابن صباغ برکنار شد.
از این تاریخ تا ۱۳
شعبان ۴۶۷ق/ ۳ آوریل ۱۰۷۵م که به همراه مؤیدالملک فرزند
نظام‌الملک و ابواسحاق و سایر بزرگان در مراسم
بیعت خلیفه
المقتدی بامرالله حضور یافت،
درباره او اطلاعی در دست نیست. در ۴۷۶ق/ ۱۰۸۳م پس از مرگ ابواسحاق به حکم مؤیدالملک مدت کوتاهی ابوسعدِ متولی، عهده‌دار تدریس در
نظامیه شد،
اما با دستور
نظام‌الملک مبنی بر مقدم داشتن ابن صباغ بر ابوسعد، تدریس در
نظامیه به او واگذار شد،
تا اینکه بعد از مدتی تدریس در ۴۷۷ق به علت نابینایی وی، ابوسعد دوباره به جای او عهده‌دار تدریس در
نظامیه گردید.
ابن صباغ به تشویق خانواده‌اش برای پس گرفتن این مقام به قصد دیدار با
نظام‌الملک عازم اصفهان شد، اما
نظام‌الملک درخواست او را نپذیرفت و دستور داد تا مدرسه‌ای دیگر برای وی ساخته شود.
ابن صباغ به بغداد بازگشت و ۳ روز بعد از مراجعت
درگذشت و در خانه‌اش در درب سلولی
کرخ دفن شد، اما بعد جسد وی به مقبره باب حرب بغداد انتقال یافت.
ابن صباغ احتمالاً مسافرت‌های علمی نیز داشته است و نوشته‌اند که مشیخه ابن عرفه را در
اصفهان تدریس کرده است.
از شاگردان مشهور وی می‌توان از فرزندش علی،
ابونصر غازی، اسماعیل بن احمد معروف به
ابن سمرقندی،
مؤتمن بن احمد، معروف به ساجی،
ابوعلی حسن بن ابراهیم فارقی،
ابوبکر محمد بن احمد شاشی و
ابومحمد قاسم بن علی بصری صاحب
مقامات حریری را نام برد.
خطیب بغدادی با وجود اینکه به سال از وی بزرگ‌تر بوده، از او روایت کرده است.
سبکی برخی از آراء خاص وی را آورده است، از جمله اینکه او
بیع باب تعلیق
ایجاب را (یعنی اینکه فروشنده، ایجاب خود را منوط به قبول خریدار کند) صحیح نمی‌شمرده و نیز معتقد بوده که اگر کسی روزهای
نذر کند و شمار روزهای آن نذر را معین ننماید،
روزه یک روز کافی نیست و چون کمترین حد روزه شرعی ۳ روز است، باید ۳ روز روزه بگیرد.
گرچه آثاری چون
الشامل در فروع فقه شافعی،
الکامل در خلاف شافعیه و جنفیه،
تذکرة العالم،
الطریق السالم،
کفایة المسائل یا السائل
و
العدة یا العمدة به وی نسبت داده شده و به گفته سبکی
فتاوی ابن صباغ توسط برادرزاده‌اش جمع‌آوری شده بود، اما جز
الشامل و الطریق السالم از دیگر آثار وی چیزی در دست نیست. برخی نسخه‌های کتاب الشامل در کتابخانه‌های توپکاپی به شماره ۴۳۵۶ دارالکتب
مصر وجود دارد و یک نسخه خطی از کتاب
الطریق السالم الی الله در
کتابخانه ایاصوفیا موجود است.
گفتنی است که حاجی خلیفه
کتابی با عنوان
الاشعار بمعرفه اختلاف علماء الامصار را به وی نسبت داده که در منابع دیگر دیده نمی‌شود.
(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) عبدالرحمان ابن جوزی، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
(۳) ابن خلکان، وفیات.
(۴) احمد ابن دمیاطی، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، به کوشش قیصر ابوفرح، بیروت، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۸م.
(۵) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.
(۶) اسماعیل ابوالفدا، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، دارالمعرفة.
(۷) عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله الجبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/ ۱۹۷۱م.
(۸) حاجی خلیفه، کشف.
(۹) خدیویه، فهرست.
(۱۰) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم العرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۱) محمد ذهبی، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۲) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق.
(۱۳) سید، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م.
(۱۴) احمد قلقشندی، مآثر الانافة، به کوشش عبدالستار احمد فراج، کویت، ۱۹۶۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابونصر ابن‌صباغ»، ج۴،ص۱۴۰۴.
