• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن سراج ابوالحسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن سِراج، ابوالحسین سِراج بن عبدالملک بن سِراج بن عبدالله (۴۳۹- جمادی الآخر ۵۰۸/۱۰۴۷- نوامبر ۱۱۱۴). ادیب، شاعر، نحوی ، لغوی و فقیه مالکی عصر ملوک الطوایف در اندلس می‌باشد.


وی در خانواده ای اهل دانش و فضل چشم به جهان گشود.
[۱] ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
نیای بزرگ او سِراج بن قرّة کِلابی، شاعری معروف و از موالی «عبدالرحمان بن معاویه» شمرده می‌شد
[۲] قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۵ -۸۱۶، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
و برخی نیز او را از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پنداشته اند.
[۳] ابن بسام، الذخیرة، ج۱، ص۸۰۹، به کوشش احسان عباس، تونس، ۱۳۹۵ق /۱۹۷۵م.


ابن سراج ابتدا نزد جد
[۴] مخلوف محمد، شجرةالنور الزکیة، ج۱، ص۱۲۳، بیروت، ۱۳۴۹ق /۱۹۳۰م.
و سپس پدر خود که پیشوای نحویان و از علمای بزرگ اندلس به شمار می‌رفت به تحصیل علوم و مخصوصاً نحو پرداخت و به روایتی ۴۰ سال در ملازمت او به سر برد و «الکتاب» سیبویه را سه بار نزد وی خواند.
[۵] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.

فقه و حدیث را نیز نزد او و «محمدبن عتّاب» و دیگران فرا گرفت
[۶] ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
و پس از مرگ پدر در ۴۸۹ق /۱۰۹۶م در سراسر اندلس به نحودانی شهرت یافت
[۷] قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۶ -۸۱۷، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
و به تدریس آن علم و نیز علم حدیث و فقه مالکی پرداخت.
[۸] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
[۹] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۷، مادرید، ۱۸۸۵م.
[۱۰] ابن قفطی علی، انباه الرواة، ج۲، ص۶۶، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق /۱۹۵۲م.


تسلط او بر لغت ، ادب و شعر و احاطه اش به دقایق صرف و نحو ، باعث شد که بسیاری از نحویان معروف، از جمله ابن ابرش و ابن باذِش در مجالس درس او حاضر شوند.
[۱۱] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۱، ص۱۸۱.
[۱۲] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
سیوطی
[۱۳] سیوطی بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۷۶، قاهره، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م.
شمار این نحویان را ۴۰ تا ۵۰ نفر نوشته است.

ابن خاقان
[۱۴] مقری احمد، نفح الطیب، ج۹، ص۲۶۴، به کوشش یوسف شیخ محمد البقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
و قاضی عیاض
[۱۵] قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۵، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
[۱۶] قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۷، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
و ابن خیَره
[۱۷] سیوطی بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۷۶، قاهره، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م.
و ابن ابی الخصال
[۱۸] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
نیز از جمله شاگردان وی بوده اند.

ابن سراج شعر نیز می‌سروده است و ابن خاقان،
[۱۹] ابن خاقان فتح، قلائد العقیان، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، بولاق، ۱۲۸۴ق /۱۸۶۷م.
عمادالدین،
[۲۰] عمادالدین اصفهانی محمد، خریدة القصر، ج۳، ص۴۸۴-۴۸۶، به کوشش آذرتاش آذرنوش، تونس، ۱۹۷۲م.
ابن ابار
[۲۱] ابن ابار محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۱۷۳- ۱۷۴، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۶۳م.
و دیگران قطعات پراکنده ای از اشعار وی را که عمدتاً تغزلی و حکمت آمیزند، نقل کرده اند.
فروخ
[۲۲] فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۴۴، بیروت، ۱۹۸۲م.
او را مبتکر رسایل سخریه ای می‌داند که به «زَرْزوریّات» معروف بوده است، با این همه منابع قدیم موجود هیچ اشاره ای به این موضوع نکرده اند. از آن گذشته، آثاری چون «رسالة التوابع و الزوابع» ابن شهید اندلسی (د ۴۲۶ق) و «الرسالة الهزلیّة» ابن زیدون (د ۴۶۳ق) که همه در قالب طنز است قبل از رسایل ابن سِراج نوشته شده‌اند و آن‌ها نیز خود شاید از برخی آثار جاحظ چون «التربیع» و «التدویر» تأثیر پذیرفته باشند.

ابن سراج به دربار معتمد بن عبّاد (حک ۴۶۱-۴۸۴ق /۱۰۶۹-۱۰۹۱م) نیز راه یافته و در زمره بزرگان و صاحب منصبان وی درآمده بوده است
[۲۳] ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۲۴] ابن ابار محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۱۷۳، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۲۵] ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
و ظاهراً مدتی نیز مقام وزارت داشته، اگرچه زمان آن به درستی معلوم نیست.
[۲۶] ابن خاقان فتح، قلائد العقیان، ج۱، ص۲۰۰، بولاق، ۱۲۸۴ق /۱۸۶۷م.
[۲۷] سلفی احمد، اخبار و تراجم اندلسیة، ج۱، ص۱۳۲۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۳م.
[۲۸] ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۲۹] فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۵، بیروت، ۱۹۸۲م.


پس از فوت ابن سراج مرثیه های بسیاری در وصف منزلت علمی و ادبی او سروده شده است.
[۳۰] ابن بسام، الذخیرة، ج۱، ص۸۰۸ -۸۲۶، به کوشش احسان عباس، تونس، ۱۳۹۵ق /۱۹۷۵م.


(۱) ابن ابار محمد، الحلة السیراء، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۶۳م.
(۲) ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، مادرید، ۱۸۸۵م.
(۳) ابن بسام، الذخیرة، به کوشش احسان عباس، تونس، ۱۳۹۵ق /۱۹۷۵م.
(۴) ابن بشکوال خلف، الصلة، قاهره، ۱۹۶۶م.
(۵) ابن خاقان فتح، قلائد العقیان، بولاق، ۱۲۸۴ق /۱۸۶۷م.
(۶) ابن قفطی علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق /۱۹۵۲م.
(۷) سلفی احمد، اخبار و تراجم اندلسیة، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۳م.
(۸) سیوطی بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م.
(۹) عمادالدین اصفهانی محمد، خریدة القصر، به کوشش آذرتاش آذرنوش، تونس، ۱۹۷۲م.
(۱۰) فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۲م.
(۱۱) قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
(۱۲) مخلوف محمد، شجرةالنور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق /۱۹۳۰م.
(۱۳) مقری احمد، نفح الطیب، به کوشش یوسف شیخ محمد البقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
(۱۴) یاقوت حموی، معجم الادبا.

۱. ↑ ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲. ↑ قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۵ -۸۱۶، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
۳. ↑ ابن بسام، الذخیرة، ج۱، ص۸۰۹، به کوشش احسان عباس، تونس، ۱۳۹۵ق /۱۹۷۵م.
۴. ↑ مخلوف محمد، شجرةالنور الزکیة، ج۱، ص۱۲۳، بیروت، ۱۳۴۹ق /۱۹۳۰م.
۵. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
۶. ↑ ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
۷. ↑ قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۶ -۸۱۷، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
۸. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
۹. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۷، مادرید، ۱۸۸۵م.
۱۰. ↑ ابن قفطی علی، انباه الرواة، ج۲، ص۶۶، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق /۱۹۵۲م.
۱۱. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۱، ص۱۸۱.
۱۲. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
۱۳. ↑ سیوطی بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۷۶، قاهره، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م.
۱۴. ↑ مقری احمد، نفح الطیب، ج۹، ص۲۶۴، به کوشش یوسف شیخ محمد البقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
۱۵. ↑ قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۵، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
۱۶. ↑ قاضی عیاض ابوالفضل، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، ج۴، ص۸۱۷، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
۱۷. ↑ سیوطی بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۷۶، قاهره، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م.
۱۸. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
۱۹. ↑ ابن خاقان فتح، قلائد العقیان، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، بولاق، ۱۲۸۴ق /۱۸۶۷م.
۲۰. ↑ عمادالدین اصفهانی محمد، خریدة القصر، ج۳، ص۴۸۴-۴۸۶، به کوشش آذرتاش آذرنوش، تونس، ۱۹۷۲م.
۲۱. ↑ ابن ابار محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۱۷۳- ۱۷۴، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۶۳م.
۲۲. ↑ فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۴۴، بیروت، ۱۹۸۲م.
۲۳. ↑ ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۴. ↑ ابن ابار محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۱۷۳، به کوشش حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۶۳م.
۲۵. ↑ ابن ابار محمد، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصدفی، ج۱، ص۳۰۶، مادرید، ۱۸۸۵م.
۲۶. ↑ ابن خاقان فتح، قلائد العقیان، ج۱، ص۲۰۰، بولاق، ۱۲۸۴ق /۱۸۶۷م.
۲۷. ↑ سلفی احمد، اخبار و تراجم اندلسیة، ج۱، ص۱۳۲۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۳م.
۲۸. ↑ ابن بشکوال خلف، الصلة، ج۱، ص۲۲۷، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲۹. ↑ فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۵، بیروت، ۱۹۸۲م.
۳۰. ↑ ابن بسام، الذخیرة، ج۱، ص۸۰۸ -۸۲۶، به کوشش احسان عباس، تونس، ۱۳۹۵ق /۱۹۷۵م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحسن ابن‌سراج»، ج۳، ص۱۲۹۸.    


رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | شاعران | علمای اهل سنت | علمای قرن یازدهم | فقهای مالکی
جعبه ابزار