ابن ثلجی (دانشنامه‌بزرگ‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن ثَلْجی، ابوعبدالله محمدبن شجاع (۱۸۱-۲۶۶ق/۷۹۷- ۸۸۰م)،
فقیه و
محدث حنفی در
بغداد می‌باشد.
علت اشتهارش به ثلجی انتساب وی به جدش «ثلج» است.
او
فقه را نزد
حسن بن زیاد لؤلؤی آموخت و از پیشوایان فقهی
زمان خود شد
، از
یحیی بن آدم،
اسماعیل بن علیه،
ابی اسامه،
وکیع،
عبیدالله ابن موسی و
محمد بن عمر واقدی حدیث نقل کرده است.
از میان کسانی که از ابن ثلجی نقل حدیث کرده‌اند می‌توان از
یعقوب بن شیبه و نوه‌اش
محمد بن احمد،
عبدالوهاب بن ابی حیه،
عبدالله بن احمد بن ثابت بزاز نام برد.
در روزگار ابن ثلجی بحث
حدوث و
قدم قرآن به شدت در میان مسلمانان مطرح بود و بنابر
روایت ذهبی وی به مخلوق بودن
قرآن اعتقاد داشت، ولی همو در جای دیگر ،
می‌گوید که ابن ثلجی در این مسأله نظر خاصی نداشت.
ابن ثلجی به
زهد و پارسایی و مهارت بسیار در
فقه و
حدیث ستوده شده است،
ولی
قواریری،
ابوالفتح ازدی،
ابن عدی و ذهبی
او را غیر
ثقه دانسته‌اند.
به گفته
ابن ندیم او به
معتزله گرایش داشت.،
مذهب فقهی
ابوحنیفه را نیز شرح و بسط داد و دلایل بسیار برای تقویت آراء و فتاوی
فقه حنفی اقامه نمود. نسبت به
امام شافعی نظر مساعدی نداشت، ولی به هنگام
مرگ از او ستایش کرد و گفت که در مورد او از نظر خود عدول کرده است.
احمد بن حنبل با او سخت مخالف بود و در
نکوهش او تا
حد تکفیر اصرار می‌ورزید و هنگامی که
متوکل،
خلیفه عباسی در مورد ابن ثلجی برای تصدی امر
قضا از او
سؤال کرد، ابن حنبل وی را شایسته این مقام ندانست.
به گفته
بغدادی ابن ثلجی در ۴ ذیحجه ۲۶۶ق، در حال
سجده درگذشت و او را، چنانکه
وصیت کرده بود، در خانه‌اش که در جوار
مسجد بود دفن کردند، ابن ندیم
تاریخ درگذشت او را ۲۵۷ق ذکر کرده است.
آثار ابن ثلجی عبارتند از:
تصحیح الاثار ؛
النوادر فی الفروع ؛ الکبیر ؛ کتاب المضاربه
کتاب الکفارات
مناسک
الرد علی المشبهه ، از این آثار اطلاعی در دست نیست، ولی به گفته --
سزگین مطالب بسیاری از کتاب‌های او را مؤلفان حنفی متأخر در آثار خود جای داده‌اند.
(۱) ابن ابی الوفاء، عبدالقادر، الجواهر المضیئة، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۲ق/ ۱۹۱۴م.
(۲) ابن تغری بردی، النجوم.
(۳) ابن جوزی، عبدالرحمان، الضعفاء و المتروکین، به کوشش ابوالفداء عبدالله قاضی، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۴) ابن جوزی، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۸م.
(۵) ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۶) ابن ندیم، الفهرست.
(۷) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۸) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
(۹) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و صالح سمر، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۱۰) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۱) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش
علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
(۱۲) سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ترجمه محمود فهمی حجازی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۳) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی یمانی، حیدرآباد، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
فریدون شیرین کام، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۰۱۲.
