• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن اعرابی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مرتبط: ابن اعرابی.

ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی (۱۵۰-۲۳۱ق)، مشهور به ابن اعرابی، لغت‌شناس، نسّابه و اخباری قرن سوم هجری قمری در کوفه بود.



ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی کوفی‌ هاشمی، مشهور به ابن اعرابی، مولای بنی‌هاشم بود و در سال ۱۵۰ق در کوفه زاده شد. در کودکی پدر خود را از دست داد و مادرش به همسری مفضّل ضبّی، راوی بزرگ اشعار عرب در آمد. ابن اعرابی نزد مفضّل نخستین مایه‌های شعر و لغت عربی و آیین روایت آنها را کسب کرد و علاوه بر مفضّل، با کسائی نیز همنشینی داشت و از او نوادر و نحو آموخت. از استادان او جز کسائی، به دو تن دیگر، یعنی قاسم بن معن مسعودی و ابومعاویه ضریر نیز اشاره کرده‌اند. به علاوه، بخشی از علوم خویش مانند لغت و ادبیات عرب را از اعراب بادیه‌نشینی که در اطراف کوفه ساکن بودند، نظیر بنی اسد و بنی عقیل فرا گرفته و از فصیحان عرب مانند صموتی کلابی و ابوالمحبّب ربعی روایت کرده است.


ابن اعرابی لغت‌شناس، نسّابه و اخباری بود و به گفته شاگردش ابوالعباس احمد بن یحیی ثعلب، گویا علم لغت به وی سرانجام یافته است. وی احتمالا از جوانی به کار تدریس پرداخت و کار او‌ اندک‌ اندک بالا گرفت و درس باعظمتی تشکیل داد
[۱۰] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۸، ص۴۷۳.
و بنا به روایتی صد تن در آن درس حاضر می‌شدند و شخصیت معروفی چون ثعلب بیش از ده سال در آن مجلس درس می‌خواند. از دیگر شاگردان و راویان وی ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی، ابوعکرمه ضبّی و ابوشعیب حرانی را می‌توان یاد کرد. ازهری وی را پارسا و راستگو خوانده و برخی چون ابن انباری وی را ثقه نیز دانسته‌اند و در مقابل، ابونصر باهلی او را کذّاب می‌خواند. گویند که ابن اعرابی احول و اعرج بود.


وی در نهایت در حالی که هشتاد سال از عمرش گذشته بود، به سال ۲۳۱ق در سامرا وفات یافت. تاریخ‌های دیگری نیز برای وفاتش یاد شده است.


آثار و تالیفات او عبارت‌اند از: النودار، الانواء، صفة الزرع، الخیل، مدح القبائل، معانی الشعر، تنسیق الامثال، النبات، الالفاظ، نسب الخیل، نوادر، الدبیریین، نوادر بنی فقعس، الذباب، النبت و البقل تاریخ القبائل، کرامات الاولیاء خلق الانسان، خلق الفرس الحیل (با توجه به سایر کتاب‌ها، الخیل صحیح‌تر به نظر می‌رسد.) اسماء خیل العرب و فرسانها، البئر
[۲۵] کحاله، عمررضا، المستدرک علی معجم المؤلفین، ص۶۴۴.
و مراثی الحسین (علیه‌السّلام).
[۲۷] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۷۴.
[۳۶] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱۵.
[۳۷] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۳۸.



۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۳۵۴.    
۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۸۷.    
۳. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۵۴۶.    
۴. قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۳، ص۱۳۲.    
۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۰۶.    
۶. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۳۰.    
۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۳۲۱.    
۸. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۵.    
۹. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.    
۱۰. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۸، ص۴۷۳.
۱۱. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۴.    
۱۲. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۳۰۷.    
۱۳. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج۱، ص۱۸.    
۱۴. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.    
۱۵. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۲، ص۳۵۲.    
۱۶. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۷. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۵.    
۱۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۰۸.    
۱۹. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۳۴.    
۲۰. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۰۶.    
۲۱. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۵.    
۲۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۲.    
۲۳. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۲۲-۷۲۳.    
۲۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۵.    
۲۵. کحاله، عمررضا، المستدرک علی معجم المؤلفین، ص۶۴۴.
۲۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۰، ص۲۹۳.    
۲۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۷۴.
۲۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۶۶.    
۲۹. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۴۱.    
۳۰. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۲۱۷.    
۳۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۸۰.    
۳۲. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۲، ص۲۶۴.    
۳۳. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۱، ص۳۲۲.    
۳۴. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۲۵.    
۳۵. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۳۰۷.    
۳۶. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱۵.
۳۷. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۳۸.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۴۷-۶۴۸، برگرفته از مقاله «محمد ـ ابن اعرابی».






جعبه ابزار