• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن احمر ابوالولید

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دیگر کاربردها: ابن احمر (ابهام‌زدایی).

اِبْن‌ِ اَحْمَر، ابوالوالید، اسماعیل‌ بن‌ یوسف‌ بن‌ خزرجی‌، ادیب‌، شاعر، فقیه‌ و مورخ‌ سدة ۸ -۹ق‌/۱۴- ۱۵م‌ و از مقربان‌ خاص‌ ابوعنان‌ مرینی در مغرب‌ بود.



مخلوف‌ کنیه‌ او را ابوالفدا (؟) آورده‌ است‌
[۱] مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزکیة فی‌ طبقات‌ المالکیة، ص۲۳۲،بیروت‌، ۱۱۳۴۹ق‌ .
«احمر» شهرت‌ یکی‌ از نیاکان‌ او بوده‌ است‌. تاریخ‌ ولادت‌ او معلوم‌ نیست‌، اما دایه‌ به‌ استناد برخی‌ قراین‌ تولد او را بین‌ ۷۲۵-۷۲۷ق‌/ ۱۳۲۵/۱۳۲۷م‌ حدس‌ زده‌ است‌.
[۲] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۶۹ -۷۱.

او که‌ نسب‌ به‌ بنو نصر ، حکام‌ غرناطه‌، می‌رساند به‌ گفته‌ خود درپی‌ اختلافاتی‌ که‌ در اندلس‌ با عموزادگان‌ خویش‌ (ملوک‌ احمر) و فرمانروایان‌ بنونصر داشت‌ به‌ ناچار جلای‌ وطن‌ کرد و به‌ مغرب‌، دیار بنومرین‌، روی‌ آورد
[۳] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌، ص۲۱-۲۲،بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
، زیرا که‌ ملوک‌ احمر ریختن‌ خون‌ او را مباح‌ دانسته‌ بودند
[۴] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۲۶، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
. گویا ابن‌ احمر اندلس‌ را به‌ عهد امیر یوسف‌ اول‌ (حک: ۷۲۵ق‌ - ۷۳۳ق‌) و هنگامی‌ که‌ پدرش‌ برای‌ مأموریتی‌ به‌ بِجایه‌ گسیل‌ شده‌ بود، ترک‌ گفته‌ و هنگامی‌ که‌ به‌ مغرب‌ پای‌ نهاده‌ است‌ که‌ ابوالحسن‌ علی‌ مرینی بر اریکة قدرت‌ بوده‌ است‌.
[۵] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۷.



ابن‌ احمر از مقربان‌ خاص‌ ابوعنان پسر ابوالحسن‌ مرینی‌ شد و تا مرگ‌ او، پیوسته‌ مصاحبش‌ بود، چنانکه‌ در ۷۵۸ق‌/۱۳۵۷م‌ که‌ ابوعنان‌ به‌ افریقیه‌ لشکر کشید، ابن‌ احمر را نیز به‌ همراه‌ برد
[۶] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۶۹، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
. با مرگ‌ ابوعنان‌ اقتدار سلاطین‌ مرینی‌ رو به‌ زوال‌ نهاد و وزرا، کاتبان‌ و حاجبان‌ بر امور چیره‌ گشتند و پیوندِ ابن‌ احمر نیز با بارگاه‌ سلاطین‌ سست‌ شد و حاجبان‌ و کاتبان‌ بر اریکة قدرت‌ نشستند و ابن‌ احمر آنان‌ را ضمن‌ مدایحی‌ ستود.
[۷] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۷۳- ۷۵.



ابن‌ احمر در فاس‌ درگذشت‌ و تاریخ‌ وفات‌ وی‌ به‌ درستی‌ دانسته‌ نیست‌، ابن‌ قاضی‌ آن‌ را در ۸۰۷ق‌
[۸] ابن‌قاضی‌، احمد، ج۱، ص۱۶۶، جذوةالاقتباس‌ فی‌ ذکر من‌ حل‌ من‌» به‌ کوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور،ص۱۶۷، رباط، ۱۹۷۳م‌.
[۹] ابن‌قاضی‌، دُرة الحجال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، ج۱، ص۲۱۳، به‌ کوشش‌ محمد احمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۰ق‌/ ۱۹۷۰م‌.
و تنبکتی‌ در ۸۱۰ ق‌ دانسته‌ است‌.
[۱۰] تنبکتی‌، احمد بابا، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.



ابن‌ احمر محضر بسیاری‌ از پرآوازه‌ترین‌ استادان‌ زمان‌ خویش‌ را در فقه‌ ، حدیث‌ ، انساب‌ ، تاریخ‌ و ادب‌ دریافته‌ بود که‌ از آن‌ جمله‌ است‌: ابن‌ آجرّوم‌، و انشریشی‌، فشتالی‌ و مکناسی‌ که‌ از برخی‌ از اینان‌ به‌ کسب‌ «اجازه‌» نائل‌ آمده‌ بود
[۱۱] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۲۳-۲۴، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
[۱۲] تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
[۱۳] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۸۲ -۸۶.
وی‌ با بزرگان‌ عصر خویش‌ نیز پیوند داشت‌. از جمله‌ برجسته‌ترین‌ ایشان‌ لسان‌الدین‌ ابن‌ خطیب‌ است‌، اما در این‌ باره‌ اطلاع‌ کافی‌ در دست‌ نیست‌ و گم‌ شدن‌ بخش‌ بزرگی‌ از شرح‌ حال‌ِ ابن‌ خطیب‌ در نثیر الجمان‌ ابن‌ احمر براین‌ ابهام‌ افزوده‌ است‌. ابن‌ احمر در نثیر فرائد بخشی‌ در حدود یک‌ چهارم‌ کتاب‌ را به‌ تحلیل‌ شعر و نثر او اختصاص‌ داده‌ و با وجود انتقاد از لحن‌ گزندة ابن‌ خطیب‌ او را ستوده‌ است‌.
[۱۴] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، ج۱، ص‌ ۲۴۲-۲۴۳، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.



اگرچه‌ درمنابع‌ دقیقاً ذکری‌ از شاگردان‌ ابن‌ احمر به‌ میان‌ نیامده‌ است‌، اما وی‌ از کسانی‌ چون‌ ابراهیم‌ سدراتی‌ معروف‌ به‌ شهبون‌ و عبدالرحمان‌ جادری‌ به‌ عنوان‌ راویان‌ یاد کرده‌ است‌.
[۱۵] ابن‌ احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ فی‌ شعر من‌ نظمنی‌ و ایّاه‌ الزمان‌، ۴۴۸-۴۴۹، به‌ کوشش‌ محمدرضوان‌ دایه‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌
[۱۶] دایه‌، محمد رضوان‌، ج۱، ص۸، مقدمه‌ بر نثیر الجمان‌ (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ).



ابن‌ احمر در شعر و نثر خویش‌ از اسلوب‌ خاصی‌ پیروی‌ نکرده‌ است‌. نثر وی‌ در اکثر موارد مشحون‌ از صنایع‌ بدیعی‌ است‌ و تنها در کتب‌ تراجم‌ خویش‌، نثیر الجمان‌ ، نثیر فرائد الجمان‌ و مستودع‌ العلامة به‌ نثر مرسل‌ روی‌ آورده‌ است‌. وی‌ به‌ اقتباس‌ از بیش‌تر آیات‌ قرآن‌ و احادیث‌ نیز پرداخته‌ و نیز واژگان‌ خاص‌ علوم‌ مختلف‌ چون‌ فقه‌، تاریخ‌، نجم‌ و اسامی‌ کتابها را در خلال‌ نثر خویش‌ می‌آورد. اینگونه‌ نگارش‌ تنها به‌ نثر وی‌ اختصاص‌ ندارد، بلکه‌ شعر او را نیز که‌ اغلب‌ «شعر مناسبات‌» است‌، در بر می‌گیرد. قصاید او که‌ اغلب‌ مدایحی‌ در وصف‌ سلاطین‌، کاتبان‌ و حاجبان‌ ایشان‌ و آراسته‌ به‌ صنایع‌ بدیعی‌ است‌، ارزش‌ ادبی‌ چندانی‌ ندارد. وی‌ گاه‌ غزل‌ و رثا نیز سروده‌ است‌ و در میان‌ اینگونه‌ اشعار است‌ که‌ می‌توانیم‌ آثار دلنشینی‌ از او باز یابیم‌.
[۱۷] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۱۴۹-۲۰۳.



آثار ابن‌ احمر بیش‌تر در زمینه تاریخ‌، شعر و ادب‌ است‌، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزمان‌، به‌ کوشش‌ محمدرضوان‌ دایه‌، ۱۹۶۷م‌. این‌ کتاب‌ جنگ‌ شعری‌ است‌ همراه‌ با شرح‌ حال‌ شاعران‌؛ نثیر الجمان‌ فی‌ شعر من‌ نظمنی‌ و ایّاه‌ الزمان‌، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ دایه‌، ۱۹۸۷م‌. موضوع‌ این‌ کتاب‌ نیز چون‌ نثیر فرائد است‌؛ شرح‌ البردة بوصیری‌. ابن‌ قاضی‌ ،
[۱۸] ابن‌قاضی‌، احمد، ج۱، ص۱۶۶، جذوةالاقتباس‌ فی‌ ذکر من‌ حل‌ من‌» به‌ کوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور، رباط، ۱۹۷۳م‌.
تنبکتی‌
[۱۹] تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص‌ ۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
و کتانی‌
[۲۰] کتانی‌، عبدالحی‌، ج۱، ص۱۴۵، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۸۲م‌.
از آن‌ یاد کرده‌اند؛ عرائس‌ الامراء و نفائس‌ الوزراء
[۲۱] تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص‌ ۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
المنتخب‌ من‌ درر السلوک‌ فی‌ شعر الخلفاء الاربعة و الملوک‌، از این‌ کتاب‌ تنها خود ابن‌ احمر یاد کرده‌ است‌
[۲۲] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۱۱۴، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
؛ فرید العصر فی‌ شعر بنی‌ نصر
[۲۳] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۷۸، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
[۲۴] ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۸۱، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
، این‌ کتاب‌ شرح‌ احوال‌ و اوصاف‌ کسانی‌ از خاندان‌ نویسنده‌ است‌ که‌ از ملوک‌ و سلاطین‌ بنونصر بوده‌اند؛ مستودع‌ العلامة و مستبدع‌ العلامة، به‌ کوشش‌ محمد ترکی‌ تونسی‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۳۶۴م‌. ابن‌ احمر این‌ کتاب‌ را به‌ ابن‌ ابی‌ دلامه‌، از کاتبان‌ مرینی‌، تقدیم‌ داشته‌ است‌؛ روضة النسرین‌ فی‌ اخبار بنی‌ مرین‌، به‌ کوشش‌ لوی‌ پرووانسال‌، ۱۳۸۲ق‌/۱۰۶۲م‌، که‌ از معروف‌ترین‌ کتب‌ ابن‌ احمر است‌. دایه‌ آن‌ را همان‌ نفحة النسرینیة و اللمحة المرینیة دانسته‌ است‌
[۲۵] ، دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)،ص۱۲۶.
مشاهیر بیوتات‌ فاس‌، رباط، ۱۹۷۲م‌، ابوزید فاسی‌ آن‌ را تلخیص‌ کرده‌ است‌؛ تأنیس‌ النّفوس‌ فی‌ تکمیل‌ نقط العروس‌.
[۲۶] دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۱۲۶.



(۱) ابن‌ احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ فی‌ شعر من‌ نظمنی‌ و ایّاه‌ الزمان‌، به‌ کوشش‌ محمدرضوان‌ دایه‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
(۲) ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
(۳) ابن‌قاضی‌، احمد، جذوةالاقتباس‌ فی‌ ذکر من‌ حل‌ من‌» به‌ کوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور، رباط، ۱۹۷۳م‌.
(۴) ابن‌قاضی‌، دُرة الحجال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، به‌ کوشش‌ محمد احمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۰ق‌/ ۱۹۷۰م‌.
(۵) تنبکتی‌، احمد بابا، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
(۶) دایه‌، محمد رضوان‌، مقدمه‌ بر نثیر الجمان‌ (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ).
(۷) دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ).
(۸) کتانی‌، عبدالحی‌، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۸۲م‌.
(۹) مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزکیة فی‌ طبقات‌ المالکیة، بیروت‌، ۱۱۳۴۹ق‌.


۱. مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزکیة فی‌ طبقات‌ المالکیة، ص۲۳۲،بیروت‌، ۱۱۳۴۹ق‌ .
۲. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۶۹ -۷۱.
۳. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌، ص۲۱-۲۲،بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۴. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۲۶، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۵. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۷.
۶. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۶۹، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۷. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۷۳- ۷۵.
۸. ابن‌قاضی‌، احمد، ج۱، ص۱۶۶، جذوةالاقتباس‌ فی‌ ذکر من‌ حل‌ من‌» به‌ کوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور،ص۱۶۷، رباط، ۱۹۷۳م‌.
۹. ابن‌قاضی‌، دُرة الحجال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، ج۱، ص۲۱۳، به‌ کوشش‌ محمد احمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۰ق‌/ ۱۹۷۰م‌.
۱۰. تنبکتی‌، احمد بابا، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۱۱. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۲۳-۲۴، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۲. تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۱۳. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۸۲ -۸۶.
۱۴. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، ج۱، ص‌ ۲۴۲-۲۴۳، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۵. ابن‌ احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ فی‌ شعر من‌ نظمنی‌ و ایّاه‌ الزمان‌، ۴۴۸-۴۴۹، به‌ کوشش‌ محمدرضوان‌ دایه‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌
۱۶. دایه‌، محمد رضوان‌، ج۱، ص۸، مقدمه‌ بر نثیر الجمان‌ (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ).
۱۷. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۱۴۹-۲۰۳.
۱۸. ابن‌قاضی‌، احمد، ج۱، ص۱۶۶، جذوةالاقتباس‌ فی‌ ذکر من‌ حل‌ من‌» به‌ کوشش‌ عبدالوهاب‌ بن‌ منصور، رباط، ۱۹۷۳م‌.
۱۹. تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص‌ ۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۲۰. کتانی‌، عبدالحی‌، ج۱، ص۱۴۵، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۹۸۲م‌.
۲۱. تنبکتی‌، احمد بابا، ج۱، ص‌ ۹۹، نیل‌ الابتهاج‌ بتطریز الدیباج‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ عبدالسلام‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۲۲. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۱۱۴، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۳. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۷۸، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۴. ابن‌ احمر، نثیر فرائد الجمان‌ فی‌ نظم‌ فحول‌ الزّمان‌، به‌کوشش‌ محمدرضوان‌دایه‌،ص۸۱، بیروت‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۵. ، دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)،ص۱۲۶.
۲۶. دایه‌، مقدمه‌ بر نثیر فرائد (نک: ابن‌ احمر در همین‌ مآخذ)، ج۱، ص۱۲۶.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن احمر، ابوالولید»، ج۲،ص۸۶۶.    






جعبه ابزار