ابن ابی بغل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن محمد کاتب (م.
۳۱۳ق) مشهور به
ابن ابی بغل، شاعر و کاتب
قرن سوم و چهارم هجری قمری بود.
الندیم او را به
فصاحت و
بلاغت و شیوانگاری ستوده و او را شاعری توانمند و دارای مروت و جوانمردی دانسته است.
وی ولایت‌دار
اصفهان، در زمان
مقتدر عباسی بود.
ابوالحسین احمد بن محمد بن یحیی کاتب، مشهور به ابن ابی بغل، ازآنجا که وی و برادرش
ابوالحسن محمد بن محمد هم‌زمان در فعالیت‌های سیاسی شرکت داشته‌اند و منابع تاریخی از هر دو با عنوان ابن ابی البغل نام برده‌اند، گاه اطلاعات آنها با یکدیگر آمیخته است.
الندیم او را به فصاحت و بلاغت و شیوانگاری ستوده و او را شاعری توانمند و دارای مروت و جوانمردی دانسته است. وی می‌گوید
احمد در دوران مقتدر (
۲۹۵-
۳۲۰ق) از ولایت‌داری اصفهان خوانده شد تا به وزارت گماشته شود.
زمانی برادرش ابوالحسن
محمد کوشید وزارت خلیفه مقتدر عباسی را برای او فراهم کند و حتی خلیفه را بر آن داشت که وی را از محل سکونتش فرا خواند؛ ولی پیش از آنکه به پایتخت برسد، رقیبان او خلیفه را از تصمیم خود منصرف کردند و حتی دستور تبعید دو برادر را از خلیفه گرفتند، که با شفاعت برخی درباریان از این کار صرف نظر شد و
ابوالحسین احمد بر ولایت اصفهان باقی ماند.
گزارش‌ها درباره وی و برادرش قدری آشفته است؛ چنان که به نظر می‌رسد
ابوالحسین محمد کاتب و شاعر بوده است؛ نه
ابوالحسین احمد به ویژه که این نام و کنیه، بسیار تصحیف پذیرند.
گفته می‌شود که
ابوالحسین دستگیر و زندانی شد و در سال
۲۹۹ هجری در زندان از دنیا رفت؛
ولی این مطلب در منابع متقدم به چشم نمی‌خورد؛ بلکه فقط گفته می‌شود دو برادر پس از آنکه پشتوانه خود در دستگاه خلافت را از دست دادند، برکنار و زندانی شدند.
افزون بر این
ابوالحسین احمد تا سال
۳۱۲ هجری زنده بود
و در سال ۳۱۳ هجری از دنیا رفت.
طبق آنچه که در بالا ذکر شد، روایتی که در کتاب دلایل الامامه درباره دیدار ابن ابی بغل با
امام زمان (علیه‌السّلام) آمده، با تاریخ زندگی و درگذشت
ابوالحسین تناسب ندارد.
در این روایت،
محمد بن هارون بن موسی تلعکبری از ابن ابی البغل روایت می‌کند که او گفت زمانی با
ابومنصور بن صالحان اختلاف پیدا کردیم و او در تعقیب من بود که به
کاظمیه رفتم و در
حرم،
امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) به من فرمود دعای «یا من اظهر الجمیل» را بخوانم. چنین کردم و ابن صالحان دنبالم فرستاد و به خاطر امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) از من گذشت.
محمد بن هارون که راوی از
ابوالحسین است، پس از سال ۳۱۳، یعنی مرگ مروی عنه به دنیا آمده است (زیرا درگذشته پدرش
هارون بن موسی به سال
۳۸۵ است
).
همچنین ابومنصور
بن صالحان وزیر
آل بویه در حدود سال‌های
۳۷۴ و
۳۷۹ هجری بوده
و در سال
۴۱۶ هجری از دنیا رفته است.
ابوالحسین احمد دارای اشعار زیادی است که در منابع ادبی از آنها یاد شده
الندیم می‌گوید پنجاه ورقه شعر داشته است.
او همچنین رساله‌هایی درباره فتح
بصره از خود به جا گذاشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «
احمد کاتب»، ج۲، ص۱۱۶.
