ابراهیم بن هلال حرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابراهیم بن هلال حرانی (
۳۱۳ ـ پیش از
۳۸۰ق)
ادیب،
طبیب،
ریاضیدان،
منشی،
شاعر و
مورخ عرب در
قرن چهارم هجری بود که سرانجام پیش از سال ۳۸۰ هجری در
بغداد درگذشت.
ابواسحاق ابراهیم بن هلال بن ابراهیم صابی حرّانی در سال
۳۱۳ یا
۳۲۰ و اندی پس از هجرت متولد شد.
اصل و نسب او از
حرّان، شهری بین
موصل و
شام بود و خود او در بغداد بالید و در آنجا ادب آموخت.
پدرش در کودکی او را به خواندن کتب طبی و روی آوردن به پزشکی که شغل اجدادش بود، وادار کرد و در این راه توفیق بسیاری یافت؛ درعین حال علاقه‌ای به آن نداشت و بیشتر، به خواندن کتاب‌های ادبی مانند
لغت،
شعر،
نحو و
رسائل میل داشت.
در آرایه‌های
نظم و
نثر بلیغ بود و در علم ریاضی به ویژه هیئت و هندسه ید طولایی داشت؛ ولی بیشتر شهرت او به سبب کتابت،
بلاغت و شعر بود.
او مدتی در کنار
ویجن بن رستم قوهی (
بیژن بن رستم کوهی م.
۳۹۰ق) در بغداد به رصد کواکب پرداخت.
فرزندش محسن و نوه او
هلال بن محسن از شاگردان او بودند.
صابی با
سیدرضی (م.
۴۰۶ق) دوستی داشته و بین آنان نامه‌هایی رد و بدل شده است.
او مدت زیادی در خدمت وزرا و خلفا و عهده دار کارهای بزرگی همچون
دیوان رسائل بود. او به دین
صابئین بوده و بسیاری از پادشاهان و وزیران، او را به
اسلام دعوت کرده و حتی
عزالدوله در برابر اسلام آوردن او پیشنهاد وزارت را به وی داد؛ ولی او حاضر نشد.
درعین حال فردی خوش معاشرت با مسلمانان و بزرگان بود و در
ماه رمضان روزه می‌گرفت و
قرآن را حفظ بود. او دوست و همنشین
ابومحمد مهلبی، وزیر و در خدمت او و عهده دار
دیوان انشا و امور وزارت بود. پس از مرگ مهلبی به همراه شماری از کارگزاران او دستگیر و زندانی و سپس آزاد شد و همواره زندگی او در حال فراز و نشیب بود. در زمان حکومت
عضد الدوله (
۳۶۷-
۳۷۲ق) مورد خشم شاه قرار گرفت و اموالش مصادره شد و به زندان افتاد و سرانجام آزاد شد.
صاحب بن عباد وزیر، او را بسیار دوست داشت.
صابی به دستور عضدالدوله کتابی به نام التاجی (العضدی) درباره دولت
آل بویه نگاشت.
آثار دیگر او
دیوان شعر،
دیوان رسایل، تاریخ خاندان صابی، مراسلات الشریف الرضی،
اخبارالوزرا، اخبارالنحاة،
الهفوات النادره،
اختیار شعر المهلبی و نوشتاری در موضوع مثلثات هستند.
صابی سرانجام پیش از سال ۳۸۰ هجری در بغداد درگذشت
و در مقبره
شونیزی به خاک سپرده شد.
در تاریخ مرگ او اختلاف است.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم خراسانی»، ج۲، ص۴۶.
