ابراهیم بن محمد نفطویه (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابراهیم بن محمد نفطویه (۲۴۴-۳۲۳ق)، مشهور به نفطویه، از نحویان و ادیبان
قرن سوم و چهارم هجری قمری در
بغداد بود.
ابراهیم بن محمد بن عرفة بن سلیمان بن مغیرة بن
حبیب بن مهلب ازدی عتکی (۲۴۴-۳۲۳ق/۸۳۹-۹۳۵م)، مشهور به نفطویه، از نحویان و ادیبان بزرگ
سده ۳ و ۴ق/۹ و ۱۰م بود. نزد
ثعلب و
مبرد ادب آموخت و به تاریخ و ایام الناس آگاه بود.
نفطویه از شخصیت‌های خاندان
آل‌مهلب می‌باشد؛ این خاندان، خاندانی اصالتا ایرانی منسوب به
مهلّب بن ابی‌صُفره بوده، که در اوایل ظهور
اسلام برآمد و لااقل تا
سده ۷قمری/۱۳میلادی امیران، وزیران، شاعران و دانشمندانی از آن برخاستند.
سیره‌ها را به نحو احسن در یاد داشت و با پادشاهان و وزیران همنشین بود. با همه جلالت قدر و شخصیتی که داشت، لباس‌های ساده می‌پوشید و به ظاهر خود بی‌اعتنا بود. او چون زشت و سیه چرده بود و به‌سبب این‌که در
نحو، مکتب
سیبویه را تایید می‌کرد، لقب نفطویه (مثل سیبویه) به او دادند. اشعاری به
نظم آورده، بدون این‌که شاعر باشد، در حالی که در عصر او ادیبِ کامل کسی بود که شاعر هم باشد.
او آثار بسیاری از خود بر جای نهاد:
غریب القرآن، امثال القرآن، الردّ علی من قال بخلق القرآن، المقنع فی النحو، کتاب الوزراء، کتابی درباره جبلّی بودن گفتار عرب، نه آموختنی و کتابی در تاریخ از تالیفات او است.
ابوعبدالله واسطی در شعر ذیل او را
هجو کرده است:
«هر کس دلش می‌خواهد فاسقی را نبیند، سعی کند نفطویه را نبیند.
خدا او را با نصف اسمش (نفط) بسوزاند! و دنباله آن (ویه) (وای) را فریادی بر او گرداند.»
او در واسط زاده شد و در ۷۹ سالگی در بغداد درگذشت.
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۲۱۷.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌مهلب»، ج۲، ص۴۷۳.
